Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2015, Blaðsíða 38

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 1. tbl. 91. árg. 201534
og á þetta einnig við hér á landi. Aukið
álag má rekja í meginatriðum til skorts á
hjúkrunarfræðingum og öðru starfsfólki,
veikari sjúklingum og styttri legutíma.
Einnig hafa þættir eins og skipulag á
deildinni og verkefni hjúkrunarfræðinga
áhrif hér á. Til eru margar rannsóknir, bæði
innlendar og erlendar, sem fjallað hafa um
álag í starfi hjúkrunarfræðinga og áhrif
þess á starfsánægju og kulnun. Í síðasta
tölublaði Tímarits hjúkrunarfræðinga
birtist grein eftir Helgu Bragadóttur og
fleiri (2014) um óframkvæmda hjúkrun
á sjúkrahúsum á Íslandi. Kom þar fram
að helsta ástæða þess að hjúkrun var
ekki framkvæmd tengdist mannafla og
voru algengustu ástæðurnar ófyrirséð
fjölgun sjúklinga, aukin hjúkrunarþyngd
á deildinni, versnandi ástand sjúklings,
of fátt starfsfólk og ónógur fjöldi
aðstoðarfólks. Óframkvæmd hjúkrun
getur valdið fjölgun óvæntra atvika og
getur þannig skilið á milli lífs og dauða.
En þrátt fyrir ónóga mönnun og sífellt
aukið álag er hjúkrunarfræðingum gert
að sinna auk sérhæfðra hjúkrunarstarfa
ýmsum störfum sem ekki krefjast
sérþekkingar eða hæfni þeirra. Má þar
nefna ritarastörf, störf í býtibúri og skoli
og jafnvel þrif sem annað starfsfólk ýmist
hefur séð um eða getur tekið að sér.
Slík nýting sérhæfðs vinnuafls er ekki
merki um góða stjórnunarhætti og ætti
löngu að vera aflögð en því miður er ekki
svo. Það er illa farið með mannauðinn ef
meistaramenntaður hjúkrunarfræðingur
með langa starfsreynslu er látinn leysa
af í býtibúri eins og Félag íslenskra
hjúkrunarfræðinga fékk vísbendingu um
nýverið.
Vinnutími
Til að takast á við skort á hjúkrunar­
fræðingum er aukin krafa gerð til
hjúkrunarfræðinga um að þeir vinni meira,
bæði lengri vaktir og fleiri aukavaktir og
meiri yfirvinnu. Langur vinnutími er hins
vegar álitinn ein stærsta ógnunin við
öryggi sjúklinga og hjúkrunarfræðinga.
Sýnt hefur verið fram á að hætta á
mistökum eykst eftir því sem vinnutími
lengist og hafa þættir eins og lengd
vakta, yfirvinna og fjöldi vinnustunda á
viku áhrif þar á. Lengd vakta hefur mikil
áhrif og hætta á mistökum eykst um allt
að þriðjung ef vaktin stendur lengur en
tólf og hálfa klukkustund (Rogers o.fl.,
2004).
Áhrif vaktavinnu hafa verið skoðuð af
ýmsum fræðimönnum undanfarin ár. Má
segja að áhrifin séu mörg og margvísleg.
Má þar nefna áhrif á svefn og gæði
svefns. Fjöldi rannsókna sýnir sterk tengsl
milli of stutts svefns og margháttaðra
heilsufarsvandamála, svo sem offitu og
sykursýki (Björg Þorleifsdóttir, 2015).
Vaktavinna hefur ekki eingöngu
áhrif á líkamlega heilsu heldur er
hún einnig talin hafa neikvæð áhrif á
andlega og félagslega líðan og velferð
hjúkrunarfræðinga, sérstaklega þeirra
sem vinna á þrískiptum vöktum og skipta
ört milli vakta. En með breyttu vaktar­
fyrirkomulagi má hafa áhrif á þessa þætti
til betri vegar (Eldevik o.fl., 2013).
Þreyta og svefnleysi getur haft
áhrif.
Til eru rannsóknir sem fjalla um þreytu
hjúkrunarfræðinga og afleiðingar hennar
á öryggi sjúklinga og gæði þjónustu. Ör
skipti milli morgun­, kvöld­ og næturvakta
draga úr svefni milli vakta og það veldur
svefnleysi, syfju og þreytu (Eldevik o.fl.,
2013). Áhyggjur af því að gera mistök
í öllu annríkinu geta valdið streitu sem
hefur áhrif á andlega líðan og dregur úr
hvíld og svefni (Aðalbjörg Finnbogadóttir,
2006; Eldevik o.fl., 2013).
Hvíld hjúkrunarfræðinga og annarra
heilbrigðisstarfsmanna er því afar mikil­
vægur þáttur í að auka bæði öryggi
sjúklinga og eigið öryggi. Í vinnutilskipun
Evrópusambandsins segir að allir starfs­
menn skulu fá viðunandi hvíldartíma
og er hvíld skilgreind í tímaeiningum.
Þar segir meðal annars að vinnutíma
skuli haga þannig að á 24 klukkustunda
tímabili skuli starfsmaðurinn fá að
minnsta kosti 11 klukkustunda samfellda
hvíld. Í kjarasamningum Félags íslenskra
hjúkrunarfræðinga er að finna nánari
útfærslu á daglegum hvíldar tíma og
skipulagi vinnutíma í takt við tilskipun
Evrópusambandsins. Þar er að finna
ákvæði um undanþágu frá lágmarks­
hvíldinni. Félagið hefur um árabil viljað
afnema þessa undanþágu en hefur
ekki fengið hljómgrunn fyrir því hjá
viðsemjendum. Athyglisvert er að velta
fyrir sér af hverju stjórnvöld eru tilbúin til að
samþykkja afslátt á hvíldartímaákvæðum
heilbrigðisstarfsmanna en setja á sama
tíma strangar reglur um hvíldartíma í
fólksflutningum þar sem starfsmenn,
hvort heldur eru í heilbrigðisþjónustu
eða fólksflutningum, eru með mannslíf
í höndunum, þó með ólíkum hætti sé.
Þau rök að það skorti mannafla til að
veita viðunandi hvíld í heilbrigðiskerfinu
eru ekki nægjanleg þar sem mistök,
sem rekja má til of lítillar hvíldar, geta
verið alvarleg og valdið bæði sjúklingi
og starfmanninum sjálfum óbætanlegum
skaða.
Vinnuaðstæður
Húsnæðið og aðstæður á vinnustað
flokkast undir vinnuumhverfi. Ef
húsnæðið er lítið og þröngt, lekt og
smitað af myglusvepp má jafnvel kalla
það heilsuspillandi. Slæm vinnuaðstaða
og þrengsli skapa hættu á mistökum og
geta valdið starfsmönnum heilsutjóni.
Lyfjatiltekt og lyfjagjöf er stór þáttur
í starfi hjúkrunarfræðinga. Þeir þekkja
vel til hættu á mistökum tengdum lyfja­
gjöfum og hafa erlendar rannsóknir
sýnt að truflanir við lyfjagjafir geta
aukið líkur á mistökum um allt að 12%.
Því skiptir miklu máli að aðstaða til
lyfjatiltektar sé í góðu lagi. Rannsóknir
Helgu Bragadóttur og fleiri hafa sýnt
að hjúkrunarfræðingar verða fyrir mjög
miklum truflunum í starfi sínu en þær geta
haft áhrif á öryggi sjúklinga. Í niðurstöðum
rannsókna hennar og fleiri á vinnu og
vinnuumhverfi hjúkrunarfræðinga og
sjúkraliða á Landspítala kom í ljós að
lyfjavinna hjúkrunarfræðinga var rofin
að meðaltali 11 sinnum á hverri vakt
Hvíld hjúkrunarfræðinga
og annarra
heilbrigðisstarfsmanna er
því afar mikil vægur þáttur
í að auka bæði öryggi
sjúklinga og eigið öryggi.