Morgunblaðið - 24.09.2015, Blaðsíða 66

66
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. SEPTEMBER 2015
MATUR
Guðrún Guðlaugsdóttir
gudrunsg@gmail.com
Mikið er skrifað og skrafað um
mataræði, fólk opnar varla svo blað
eða kveikir á sjónvarpi að ekki séu
á boðstólum greinar og þættir sem
varða matreiðslu og rétta næringu
fólks á ýmsum aldri. En eru börnin
okkar á góðu fæði? Dr. Anna Sig-
ríður Ólafsdóttir þekkir vel til í
þessum málaflokki og er aðili að
norrænni rannsókn á skólamat.
„Mataræði íslenskra barna er að
mörgu leyti gott þótt margt mætti
einnig vera betra. Okkur hættir til
að draga bara fram dökkar myndir
og leggja áherslu á vandamálin en
ég er hlynnt því að við drögum
fram hvað er gott og hvað má bæta
í stað neikvæðra skilaboða,“ segir
dr. Anna Sigríður Ólafsdóttir, dós-
ent í næringarfræði við Háskóla Ís-
lands.
„Þannig sýna rannsóknir síðustu
ára að Íslendingar almennt hafa
bætt mataræði sitt á margan veg
eins og til dæmis með aukinni
neyslu grófmetis, grænmetis og
ávaxta – þótt við eigum enn nokkuð
í land með að ná ráðleggingum þar
um – og það hefur dregið úr neyslu
sykraðra gosdrykkja. Íslendingar
ir sem báðir innihalda
hakk svo dæmi sé
nefnt – en það skipt-
ir líka máli að vita
hvort barnið fær
nóg að borða.
Ég hef ásamt
Ingibjörgu
Gunnarsdóttur,
prófessor í nær-
ingarfræði, stýrt
íslenskum hluta
norrænnar rann-
sóknar á skólamat
– Promeal – en þar
erum við með um-
fangsmikil gögn um
skólamatinn, mataræði
skólabarna og heilsu og
hegðun í skólanum. Verið er
að vinna úr þessum gögnum og
við höfum góðan liðsauka meistara-
og doktorsnema með okkur í því.
Eitt af því sem þar hefur komið
fram er að breytileikinn í orkuinni-
haldi máltíða í skólum er mjög mik-
ill og suma daga dugar viðmiðunar-
skammturinn ekki til að börnin fái
næga orku.
Annars vegar er mikilvægt að
máltíðir séu settar saman með það í
huga að börnin fái nóg að borða og
hins vegar að foreldrar séu meðvit-
aðir um þetta því það hefur áhrif á
það hversu mikið nesti er hæfilegt
og hversu svangt barnið er þegar
það kemur heim eftir skóladaginn.
Svo flækist þetta enn frekar þegar
börnin koma kannski ekki heim til
sín fyrr en um eða eftir kvöldmat
vegna íþrótta og tómstunda – það
gleymist oft að nesta börnin fyrir
síðdegisdagskrána og erfitt getur
verið að koma matmálstímum fyrir
ef börnin eru á ferðinni langt fram
eftir degi.“
Ekki til óþekk börn,
bara þreytt og svöng börn
Hefur ófullnægjandi mataræði af-
drifarík áhrif á krakka?
Mér finnst alltaf góð setning sem
ég heyrði einu sinni um að það séu
ekki til óþekk börn, bara svöng
börn og þreytt börn. Ef skortir á
mat eða svefn líður manni einfald-
lega ekki nógu vel til að takast á við
daginn og pirringur og einbeiting-
arleysi gerir frekar vart við sig.
Hvað er þá heppilegt fyrir börnin
að til sé í ísskápnum þegar þau
koma heim og vilja fá sér bita?
„Að mörgu leyti er seinnipartur
dagsins erfiðastur með tilliti til
fæðuvals barna og getur haft mikið
um hollustuna að segja. Þetta er sá
tími dagsins sem viðbættur sykur
og orkusnautt fæði verður hvað
helst fyrir valinu, þ.e. kex, sæta-
brauð hvers konar, skyndinúðlur og
aðrir trefjasnauðir kolvetnagjafar
sem auðvelt er að fá sér án fyrir-
hafnar og löngunin auk þess oft
meiri í slíkt fæði ef komið er heim
illa svangur. Það sama má segja um
drykki, svo sem djús og kókómalt
eða mikið mjólkurþamb; vatnið þarf
að vera sýnilegt og aðgengilegt
heima – til dæmis með því að vera
með kalt vatn í könnu í ísskápnum.
Það er á ábyrgð foreldra að hafa
hollan kost aðgengilegan og sýni-
legan á heimilinu og á sama hátt
getur verið skynsamlegt að hafa
ekki það í skápunum sem við viljum
síður að sé borðað. Gróft og trefja-
ríkt brauð eða hrökkbrauð, ásamt
áleggi auk grænmetis og ávaxta eru
dæmi um góða síðdegisbita. Það er
samt ekki nóg að eiga hollan mat,
það sem ræður úrslitum er oft
hvort hann er girnilegur og hvað
hann er að „keppa við“. Ef búið að
að skera niður ávexti og grænmeti
eða ávaxtaskálin höfð fyrir aug-
Lengi býr að fyrstu gerð
 Mataræði barna er mál sem stöðugt þarf
að gefa gaum  Dr. Anna Sigríður Ólafs-
dóttir þekkir vel til í þessum málaflokki og
er aðili að norrænni rannsókn á skólamat
Gagnsæi „Mjög mikilvægt er að skólinn og heimilin vinni saman og að
foreldrar séu vel upplýstir um skólamatinn,“ segir dr. Anna Sigríður.
eiga það þó sameiginlegt með öðr-
um vestrænum þjóðum að mataræði
barna fer versnandi með hækkandi
aldri og það þarf því að huga sér-
staklega vel að börnum á grunn-
skólaaldri, ekki síst elstu bekkjum
grunnskólans og í framhaldsskól-
unum. Þar sem foreldrar hafa hvað
mest áhrif á fæðuval barna sinna
má vera að minni afskipti foreldra
af mataræði eldri barna sé hluti af
skýringunni.
Mikilvægt að skólinn og
heimilin vinni saman
Stundum heyrist sú gagnrýni að
foreldrar séu að gera skólanna um
of ábyrga fyrir réttu mataræði
skólabarna, er það rétt?
„Mjög mikilvægt er að skólinn og
heimilin vinni saman og að for-
eldrar séu vel upplýstir um skóla-
matinn til að hægt sé að stuðla að
jafnvægi og fjölbreytni í fæðuvali.
Erfitt getur verið að setja saman
heimilismatseðilinn ef ekki er vitað
hvað var á borðum í skólanum – það
er annars merkilegt hvað það getur
verið erfitt að fá börn og jafnvel
fullorðna til að borða fisk tvisvar
sama daginn á meðan færri virðast
gefa því gaum þótt það sé kjöt
tvisvar sama dag, jafnvel tveir rétt-
Girnilegt Mikilvægt er að hafa
matinn lystilega á borð borinn.
Morgunblaðið/Árni Sæberg