Þjóðmál - 01.03.2012, Síða 80

Þjóðmál VOR 2012 79
verslun in inn í landið . Árið 1914 má svo kalla
að síð ustu leifar útlendrar verslunaránauðar
hafi verið afmáðar með stofnun Eimskipafélags
Íslands .
En verslunarfrelsið var engan veginn tryggt
þótt verslunin væri komin á okkar eigin hendur .
Ekki leið á löngu uns einka sölu frumvörp tóku
að skjóta upp kollinum á Alþingi . Í heims­
styrjöld inni fyrri, 1914–1918, var Lands­
verslun sett á fót . Það kostaði harða baráttu að
fá hana aflagða og í kreppu eftir stríðsáranna
voru uppi há værar raddir um gjaldeyrishömlur,
innflutnings bönn og verndar tolla .
Það sýnir andann hversu skjótt við brugð­
um við og tókum upp fordæmi ann arra þjóða
í kreppunni miklu, afnám um versl un ar frelsið
og hnepptum atvinnu vegina í fjötra en þegar
sömu þjóðir sneru unn vörp um baki við hafta­
stefnunni og tóku aftur upp frjáls viðskipti
eftir heims styrjöld ina síðari, neyttum við allra
bragða til að hamla á móti og þverbrutum
alþjóðlegar sam þykktir til að halda í höftin .
Verslunarhöftin voru hér við lýði í þrjátíu ár samfleytt, 1931–1960, tíu til þrettán
árum lengur en í nágrannalöndum okkar . Á
fjórða áratugnum voru höftin afsprengi al þjóð ­
legrar haftastefnu, en beitt af mun meiri hörku
hér á landi en í öðrum lýðfrjálsum ríkj um . Á
styrjaldarárunum seinni voru höftin að vissu
leyti óhjákvæmileg og samt voru þau mun
víðtækari en nauðsyn krafði . Frá 1948 til upp­
hafs viðreisnarstjórnarinnar (1959) voru höft in
hinsvegar einskonar sér íslenskt fyrir brigði en
þá bundust vestrænar þjóðir sam tökum um að
afnema hömlur í alþjóða við skiptum .
„Allar verslunarhömlur eru tæki sem þjóð­
irnar hafa fundið upp til þess að gera sig og
aðra fátækari,“skrifaði John Maynard Keynes .
Og það segir sína sögu að haftapostular fyrri
ára skyldu aldrei beinlínis mæla með höftunum
nema sem óhjákvæmilegu neyðarúrræði . Raun­
ar byrjuðu þeir jafnan haftarollur sínar á því
að vegsama verslunarfrelsið, en því miður, það
væri ekki um að tala; á þessum örðugu tímum
ættum við ekki annarra kosta völ en að taka
upp versl unar höft .
Við áttum þó völ á öðrum kosti . Það var að
skrá gengi krónunnar rétt .
Undirrót verslunarhaftanna var nefnilega
að gengi krónunnar var of hátt skráð .
Í upphafi kreppunnar 1930 varð mikið verð­fall á útflutningsafurðum okkar sem kallaði
Svart­hvítar kápumyndir harðspjalda­ (til vinstri)
og kiljuútgáfu (að ofan) bókarinnar Þjóð í hafti .