Gerðir kirkjuþings - 01.01.2014, Side 187

187
öldungs (prests) og djákna (diakonos). Þjónusta biskups var að vera hirðir og leiðtogi
kirkjunnar á ákveðu landssvæði, eins og prestur gegndi hirðis- og kennimannsþjónustu í
söfnuði.
Miðaldir
Þróunin innan kirkjunnar var í þá átt að ítreka mun vígðra og óvígðra. Í Vesturkirkjunni var
hugsað um kirkjuna annars vegar sem stjórnarfarslega einingu, sem biskupar stjórnuðu undir
forystu páfa og hins vegar guðsþjónustueiningu þar sem presturinn gegndi meginhlutverki.
Vígslurnar voru sjö, þrjár efstu voru undirdjákni, djákni og prestur. Biskupar og prestar
voru yfirleitt taldir jafnir að prestsdómi en ójafnir að stjórnunarhlutverki. Völd biskupa í
kaþólsku kirkjunni á miðöldum voru að miklu leyti veraldleg völd og ágreiningurinn um
biskupsembættið var ágreiningur um veraldleg völd kirkjulegra embættismanna.
Það var sameiginleg áhersla allra siðbótarmanna að með íhlutun sinni í veraldleg völd
væri kirkjan komin út fyrir valdsvið sitt. Lúterskir siðbótarmenn vildu fara millileið
milli þess að kirkjan sé á kafi í veraldlegum málum eða haldi sig algjörlega frá þeim. Í
Ágsborgarjátningunni er tekið á þessu í 16. og 28. grein þar sem rætt er um kirkjuvaldið.
Í 28. grein segir að vald kirkjunnar ákvarðist eingöngu af skipun Krists um að predika
fagnaðarerindið og úthluta sakramentum.
„En þeir líta svo á, að lyklavaldið eða biskupsvaldið sé samkvæmt fagnaðarerindinu vald
eða boð frá Guði um að prédika fagnaðarerindið, leysa og binda syndina og þjóna að
sakramentunum. […] Þessa valds verður aðeins neytt með því að kenna eða prédika
fagnaðarerindið og með því að útdeila sakramentunum, ýmist mörgum eða einstökum
samkvæmt kölluninni, því að hér eru ekki veitt líkamleg gæði, heldur andleg: Eilíft
réttlæti, heilagur andi, eilíft líf. Þessa fá menn ekki notið nema fyrir embætti orðsins og
sakramentanna eins og Páll segir: „Fagnaðarerindið er kraftur Guðs til hjálpræðis hverjum
þeim sem trúir,“ (Rm 1.16)“
Hér er augljóst að biskupsþjónusta er í raun þjónusta kennimannsins, prestsins. Lúther
og Melankton vildu báðir viðhalda óbreyttu skipulagi kirkjunnar og þar með biskups-
embættinu. Veraldleg völd biskupa voru sett í hendur veraldlegra yfirvalda. Andlegum
skyldum þeirra, þe. eftirlitsskyldu með menntun og þjónustu presta og með lífi safnaðanna
var hagað með mismunandi móti innan kirknanna.
Á Norðurlöndum hélst hin ytri skipan kirkjunnar í biskupsdæmum og þeim sem var falin
stjórn biskupsdæmanna voru vígðir, í Danmörku af Bugenhagen en í Svíþjóð af kaþólskum
biskupi.
Evengelískir biskupar voru nefndir superintendentar (tilsjónarmenn) í upphafi. Þó var
gengið út frá því að þeir væru biskupar, en ekki annars konar embættismenn.
Ísland
Í erindisbréfi handa biskupum frá 1746 kemur fram að hlutverk biskupa er eftirlit með
helgihaldi, prestum og próföstum, eignum kirkjunnar og færslum vegna helgihalds. Einnig
vígsla presta, sem hafi til hennar réttan undirbúning.