Frón - 01.03.1945, Side 15

Verkefni íslenzkra fræða
13
sama máli og mörg verk önnur að menn úr mismunandi hvirfing-
um gera til þeirra mismunandi kröfur, og verður að greina milli
þess sem ég kalla hér undirstöðuútgáfu og lestrarútgáfu. Undir-
stöðuútgáfan er gerð beint eftir sjálfum handritunum; hún setur
sér það markmið að lýsa þeim vandlega, grafast fyrir um afstöðu
þeirra hvers til annars, og sía frá þau sem ónýt eru; aðaltextinn
er helzt prentaður stafrétt eftir því handriti sem upphaflegast
reynist, en afbrigði hinna, smá og stór, mikilvæg og lítilvæg,
tilgreind neðanmáls. Slík útgáfa er oft næsta ólæsileg þeim sem
ekki eru slíku vanir, en hún getur einatt orðið lykill að margvís-
legri vitneskju um verkið og sögu þess; í henni er, ef vel tekst
til, þjappað saman kjarna alls þess fróðleiks sem sjálf handritin
geta veitt. Upp úr undirstöðuútgáfu má síðan gera lestrarútgáfu,
þar sem megináherzlan er lögð á texta sem góður sé aflestrar,
oft með einhverjum skýringum neðanmáls, líkt og gert er í
fornritaútgáfunni.
Pað hefur sýnt sig hvað eftir annað að ekkert verk svarar
betur kostnaði en vandlega undirbúin og traust undirstöðuútgáfa.
I’ess eru mörg dæmi að veilur í slíkum útgáfum hafa dregið á
eftir sér heila dilka alls konar misskilnings og vitleysu, sem
stundum hefur orðið að verja til heilum bókum að ryðja burt.
En undirstöðuútgáfa er því aðeins fullgild að útgefandi hafi
kannað til hlítar öll handritatilföngin, hvort heldur þau eru smá
eða stór, og gert sér svo fullkomlega ljóst sem unnt er hvernig
uppskriftir hafi æxlazt hver af annari, áður en hann velji þær
úr sem eitthvert gagn sé í. Petta er bæði seinlegt og þreytandi,
en með öllu óhjákvæmilegt, eigi niðurstaðan að standa föst. l’að
er margreynt að ekki fer vel að ætla að stytta sér leið. Betri
er krókur en kclda.
Mikill hluti fornbókmenntanna er til í undirstöðuútgáfum, en
mjög eru þær misjafnar að vandvirkni og gæðum. Þessi starfsemi
hefur að mestu leyti farið fram í Danmörku, eins og von er til,
af því að þar er þorri handritanna niðurkominn og gamlar
stofnanir sem kosta slíkar útgáfur; en íslenzkir menn hafa sífellt
verið þar að verki jafnfætis eða framar öðrum. Sum íslenzk
fornrit hafa verið gefin út i Osló. Aftur hefur Reykjavík aldrei
látið neitt til sín taka á þessu sviði, og gæti þó sómt sér vel
að hún væri þar ekki alveg aðgerðalaus.
En þegar til síðari alda kemur, getur höfuðstaður íslands þó
miklu síður hliðrað sér hjá að bera mestan þungann. Enn er, svo