Orð og tunga - 01.06.2001, Qupperneq 12

2
Orð og tunga
fölvi. Sérstaklega verður svo litið til þeirra samsetninga þar sem eitthvert þessara orða
er viðliður, einkum með forliðinn snjá-, snjó- eða snœ-.
Öll þessi orð, og raunar fleiri, eru leidd af stofni lýsingarorðsins fölur < fglr, sbr.
gamlar beygingarmyndir með v-i, svo sem fölvan, fölvir o.fl., sem eitthvað tíðkast
raunar enn.
II Um nafnorðið/ö'/va
Svo er að sjá sem orðið fölva hafi farið fram hjá öllum höfundum handbóka og öðrum
sem um wön-stofna hafa fjallað sérstaklega, enda hefir það ekki fundist sem sjálfstætt
orð, aðeins sem viðliður í tveimur samsetningum, snœfölva og dauðafölva, og þær eru
báðar stakorð, annað gamalt, hitt ungt. Að þessu leyti hefir orðið dulist mönnum og
er þó haft sem flettiorð í sumum fornmálsorðabókum með tilvísun til orðsins snœfölva
(Fritzner; Heggstad). A hinn bóginn má segja að það hafi legið á glámbekk síðan á 13.
öld því að það er að finna í Laxdæla sögu sem allir fræðimenn hafa einhvem tímann
lesið.
I 46. kapítula Laxdœlu er sagt frá því er Ósvífur Helgason og hans fólk sótti haust-
boð Ólafs páa í Hjarðarholti. Þegar gestir voru farnir aftur til síns heima kom í ljós að
horfið var sverð Kjartans Ólafssonar, konungsnautur. Hjarðhyltingar fóru að leita þess
og fundu í feni nokkru, sem síðan heitir Sverðskelda. Það létti mönnum leitina að unnt
var að rekja slóð Þórólfs Ósvífurssonar. Svo segir í sögunni (íslenzk fomrit 5, 141);
Þá nótt áðr hafði fallit lítil snæfglva, svá at sporrækt var.
Þessi litla snæfölva dugði til þess að Kjartan endurheimti sverð sitt. Sú endurheimt kom
að vísu fyrir lítið því að konungsnaut bar Kjartan ekki þegar mest lá við; en það er
önnur saga.
Sem fyrr segir er þetta dæmi úr Laxdœlu hið eina sem kunnugt er um notkun
nafnorðsins snœfölva ‘snjóföl’. Annað er ekki að hafa í prentuðum fornmálsorðabók-
urn (sbr. Fritzner, Cleasby-Vigfússon) og ekki heldur í söfnum orðabókar Ámanefndar
í Kaupmannahöfn.2 Orðabók Háskólans hefir engin dæmi unt nafnorðið snœfölva, og
það er ekki heldur að finna í prentuðum orðabókum um mál síðari alda. Undantekning
er orðabók Blöndals, en þar er hvorki getið notkunardæmis né heimildar. Líklegast er að
orðið sé þangað komið úr orðabók Eiríks Jónssonar (sbr. formála Orðabókar Blöndals,
bls. VII), en orðaforðinn þar er að stofni til sá sami og í orðabók Cleasbys og Guðbrands
Vigfússonar svo að þetta er að öllum líkindum ekki annað en Laxdæludæmið.
Orðið dauðafölva mun aldrei hafa komist í prentaða orðabók og er einungis þekkt
af einu dæmi eftir tilvísun í ritmálssafni Orðabókar Háskólans. Það er úr Fjallkonunni
1900, nánara tiltekið úr hinni frægu framhaldssögu um Dracula, „Makt myrkranna“,
eftir Bram Stoker. Þar segir (51. tbl., bls. 3); „og þó hann væri fölur, sýndist mér það ekki
2Ordbog over det norrdne prosasprog. Ég þakka Þorbjörgu Helgadóttur cand. mag. fyrir að hyggja að
þessu orði fyrir mig í söfnum orðabókarinnar í Kaupmannahöfn.