Orð og tunga - 01.06.2001, Page 33

Guðrún Kvaran
*
Vasabækur Björns M. Olsens
1. Inngangur
Löngu er vitað að mörg orð, sem notuð eru í talmáli, komast seint eða aldrei á bækur.
Þetta á m.a. við um staðbundið orðafar sem tengist verkháttum ýmiss konar til sjávar
og sveita, veðurlýsingum og talsháttum svo að eitthvað sé nefnt. Orðafari af þessu
tagi hefur lítið verið sinnt markvisst. A vegum Orðabókar Háskólans hefur að vísu
verið safnað úr mæltu máli um langt skeið í þættinum íslenskt mál, en þar er mest
um að ræða einstök orð og orðasambönd, sjaldnar ákveðin svið. Ýmsir hafa þó veitt
þessum orðaforða athygli á liðnum öldum og komið einhverju inn í orðabækur. Þar
má nefna Guðmund Andrésson (Gunnlaugur Ingólfsson 1999:xxv), Bjöm Halldórsson
(Jón Aðalsteinn Jónsson 1992:xiii)og Sigfús Blöndal (Gunnlaugur Ingólfsson 1997).
Þess eru einnig dæmi að menn hafi hafið markvissa orðasöfnun úr mæltu máli.
Þórbergur Þórðarson byijaði slíka söfnun vestur í Dýrafirði 1916 og vann að henni fram
til 1924 þegar styrkur til hans var felldur niður á fjárlögum (Guðrún Kvaran 1988:57-
61; 2001). A undan Þórbergi safnaði Bjöm M. Olsen staðbundnu orðafari og er ætlunin
að fjalla um þá söfnun í því sem hér fer á eftir.
2. Björn M. Olsen og orðasöfnun hans
Bjöm M. Olsen (1850-1919), prófessor og síðar fyrsti rektor Háskóla Islands, var
mikill áhugamaður um íslensku og íslensk fræði. Hann mun hafa haft áhuga á að safna
til orðabókar um samtíma talmál og hóf söfnun í því skyni. Lítið hefur verið fjallað um
þessa söfnun. Til dæmis nefnir Páll Eggert Ólason hana ekki í íslenzkum œviskrám og
það gerir Sigurður Nordal ekki heldur í þeim tveimur minningargreinum sem birtust eftir
hann í Skírni (1919:1-8; 1951:5-16). Sigfús Blöndal getur hennar hins vegar í formála
að íslensk-danskri orðabók (1920-1924:viii). Þar kemur fram að Bjöm hafi ferðast um
landið fyrir styrk úr Carlsbergsjóðnum danska í því skyni að safna til vísindalegrar
23