Orð og tunga - 01.06.2001, Page 56

46
Orð og tunga
einum fjórum stöðum og eins og endranær ritað í tveimur hlutum, undir eins. Dæmin úr
þýðingu Odds eru annars vegar úr guðspjöllunum og hins vegar úr formálum Lúthers:
(i) og margar adrar hueriar vnder eins med honum hofdu vpp farit til
Hierusalem (Mark. 15,41 [OH]5)
(ii) Huort þeir munu aller vndereins /edahuerepterodrum vpprisa. (1 Þess. form.
[OH])
I orðasafns- og registursbálki bókar sinnar færir Jón Helgason (1929) þrjú dæmi um
undireins og tilgreinirþýsku orðin ‘zu gleich’ (Jón Helgason 1929:384). Er það svo að
skilja að Oddur hafi haft þau fyrir sér hjá Lúther (Jón Helgason 1929:207). Af þessu
má ráða að orðið undireins hafi Oddi verið tiltækt sem þýðing á hinu þýska orðalagi zu
gleich.6
í ritum frá því á síðari hluta 16. aldar og fram á hina 17. kemur orðið undireins oft
fyrir, einkum í þýddum ritum svo sem Eintali sálarinnar (1746 (frumútg. 1599)) og
Gerhards hugvekjum (1634 (frumútg. 1630)).7
I frumsömdum ritum eftir siðaskipti kemur orðið undireins t. d. fyrir í Biskupa-
annálum Jóns Egilssonar frá 1605:
á hans dögum brann kirkjan í Skálholti af loptlegum eldi og undir eins Jóns
kirkja í Látrum (Safn 131 (JE) [OH])
Og enn fremur í Biskupasögum Jóns Halldórssonar frá 18. öld:
sigldi hann tvítugur til Kaupenhafnar háskóla, undir eins og Jón Arason
frá Ögri og síra Björn Snæbjarnarson (JHBisk. 1225 [OH])
Fleiri 18. aldar dæmi mætti til nefna:
þeir eru djarfari og undir eins fínari í umgengni og viðmóti en sá niðurslegni
danski almúgi (HFinnss. Andv. LIX 18 [OH])
En undir eins og dýrin eydileggja, planta þau jafnframt optliga (LFR. X 208
[OH])
Frá 19. öld eru fjölmörg dæmi um þessa merkingu og notkun orðsins undireins og
verða hér sýnd nokkur dæmi:
5Þau dæmi og tilvitnanir sem merkt eru OH á eftir skammstöfun heimildar eru tekin úr seðlasafni
Orðabókar Háskólans.
6Jón Helgason (1929:179-80) nefnir þann möguleika að Oddur hafi getað farið eftir lágþýskri útgáfu við
þýðingu Nýja testamentisins eða haft hana til hliðsjónar og tilgreinir stað sem bendir fastlega til að svo hafi
verið. Þá vaknar sú spurning hvort á undireins-stöðunum í þýðingu Odds hafi verið orðalag í hinni hugsanlegu
lágþýsku útgáfu sem verið hafi fyrirmynd orðsins undireins.
1 Eintal er þýtt úr þýsku af Arngrími Jónssyni. Hugsanlegt er að frumtexti þessa rits hafi gefið tilefni til
eða stuðlað að notkun orðsins en ekki hafa verið tök á að kanna það. Gerhards hugvekjureru þýddar úr latínu.