Orð og tunga - 01.06.2001, Qupperneq 57

Orð og tunga - 01.06.2001, Qupperneq 57
Gumlaugur Ingólfsson: Undireins 47 eins heimskuligar, órímiligarog undireins skaðligarmeiningar(KGBréf. 27 [OH]) lipur, léttur og undireins djarfur maður (Sókn. II24 [OH]) Hann var fróðleiksmaður, en undir eins fullur með hjátrú og jafnframt duli (SkGSkv. 27 [OH]) Þeir eru bændur undir eins og þeir eru prestar (Skuld 1878,18 [OH]) Frá 20. öld eru einnig dæmi sem sýna þessa notkun orðsins undireins: binda varð skipin á þrjá vegu, en með því móti gátu 2 skip legið þar undir eins (ÁrbFlf. 1903,40 [OH]) einsog að bera sér í munn nafn Sigurðar Breiðfjörðs undireins og alföðurinn (HKLLjós. 60) 2.1 Merkingin ‘samtímis’ í orðinu undireins er víkjandi eða að verða sjaldgæf í nútímamáli. Hennar er að vísu getið í orðabókum, eins og orðabók Blöndals og orðabók Menningar- sjóðs, en verður annars lítt vart í venjulegu lesmáli. Hana er t. d. ekki að finna í textasafni Orðabókar Háskólans.8 Samt sem áður er þessi merking orðsins ekki með öllu útdauð í málinu. í bréfi til Orðabókar Háskólans árið 1960 vakti skagfirskur heimildarmaður athygli á því að hann hefði veitt þessari notkun og merkingu orðsins undireins eftirtekt er hann dvaldist á Reyðarfirði en kvaðst ekki þekkja hana ella. I athugasemd á seðli við heimild þessa tekur starfsmaður Orðabókarinnar fram að þessi notkun sé algeng á Suðurlandi. í annarri athugasemd síðar segir sami starfsmaður að hann þekki þetta vel úr Mýrdal en sennilega sé farið að minnka um þessa notkun orðsins. Þessar athugasemdir urðu til þess að veturinn 1974-75 var vikið að þessu orði í þættinum „Islenskt mál“ og forvitnast um það hjá heimildarmönnum og öðrum hlustendum hvort merkingarbrigðið ‘samtímis’ þekktist í mæltu máli. Undirtektir við spurningu þessari voru mjög góðar og kom fram að margir heimildarmenn víða um land þekktu og notuðu jafnvel sjálfir orðið í þessari merkingu og nefndu ýmis dæmi til skýringar. Heimildir um þessa notkun orðsins bárust t. d. úr öllum sýslum á Suðurlandi, allt austan úr Vestur-Skaftafellssýslu og út í Ölfus. En ýmist var að heimildarmenn gerðu þá athugasemd að þetta hefði verið algengt áður (t. d. fram um 1930) eða þeir töldu þetta allalgengt enn. Af Vesturlandi bárust einnig dæmi, svo og af Vestijörðum, allt vestan úr Dýrafirði og norður í Djúp. Af Norðurlandi bárust ekki dæmi fyrr en komið var norður í Skagafjörð og Eyjafjörð og höfðu heimildarmenn á þeim slóðum þetta einkum eftir eldra fólki. Ekki bárust dæmi úr Þingeyjarsýslum en úr Múlaþingi, allt norðan úr Vopnafirði, um Hérað og suður í Austur-Skaftafellssýslu suður í Suðursveit. Eins og áður sagði nefndu heimildarmenn ýmis dæmi um notkun orðsins, t. d. var algengt að þeir tilfærðu setningar eins og: 8Textasafnið er safn tölvutækra texta, heilla bóka eða bókarhluta, á ýmsum sviðum frá síðastliðnum hálfum öðrum áratug eða svo. í safninu eru um 24 milljónir lesmálsorða.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172
Qupperneq 173
Qupperneq 174
Qupperneq 175
Qupperneq 176
Qupperneq 177
Qupperneq 178
Qupperneq 179
Qupperneq 180

x

Orð og tunga

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.