Orð og tunga - 01.06.2001, Síða 77

Jón Hilmar Jónsson: Staða orðasambanda í orðabókarlýsingu
67
2.1 Almenn merkingarmiðuð orðabókarlýsing
í almennri orðabókarlýsingu fer mest fyrir greinargerð um merkingu flettiorðanna og
sú áhersla mótar að miklu leyti efnisskipan almennra orðabóka. Af því leiðir að orða-
samböndum er þröngur stakkur skorinn og notendur eiga oft erfitt með að nálgast
upplýsingar sem að þeim lúta. í almennum íslenskum orðabókum er lítil hefð fyrir því
að tilgreina orðasambönd meðal flettiorða sem tví- eða fleiryrtar flettur. Sá háttur er þó
viðhafðurað einhverju marki í ýmsum almennum orðabókum (sbr. Nordisk leksikogra-
fiskordbok 30-31 og 118-119 (hugtakið flerordsenhet)). Tví- og fleiryrtar flettur eiga
einkum rétt á sér meðal einyrtra flettna þegar um föst og óbreytanleg orðasambönd er
að ræða og fremsta orðið er skýrt og greinilegt upphafsorð sambandsins. Þetta gæti t.d.
átt við um eftirfarandi sambönd sem öll hefjast á smáorðinu í:
íbili
í bítið
í bráð
í burtu
í fyrra
í fyrramálið
ígær
í hvívetna
Þegar upphafsorðið er óskýrt eða breytilegt á þessi háttur síður við:
rjúka upp til handa og fóta
stökkva upp til handa og fóta
þjóta upp til handa og fóta
Allur breytileiki innan orðasambanda stendur raunar í vegi fyrir því að þeim verði
almennt skipað meðal einyrtra flettna. En þar að auki er aðeins hluti orðasambanda
sambærilegur við einyrði að því leyti að þau útheimti beinar merkingarskýringar.
2.1.1 Tenging við flettuskrá
Hvað sem líður þeim möguleika að gera stöku orðasambönd að beinum flettum er
meginreglan sú að skipa orðasamböndum undir flettimynd einhvers þeirra orða sem
viðkomandi orðasamband hefur að geyma. Þegar orðasambandið er í skýrum merking-
artengslum við orðin sem það er myndað úr er eðlilegt að það komi fram undir fleiri en
einu flettiorði. Þetta á t.d. við um ýmsar orðastæður:
láta (<vel, illa>) að stjóm
tala (<málið>) reiprennandi
vera snar í snúningum
djúpstæður ágreiningur