Orð og tunga - 01.06.2001, Síða 91

Jón Hilmar Jónsson: Staða orðasambanda í orðabókarlýsingu
81
3.6.1 Val og framsetning lykilorða
Val lykilorða þarf einkum að tryggja að öll meginorð innan orðasambandanna séu
virk til uppflettingar. Eðlilegt er að binda valið í stórum dráttum við inntaksorð, en
forsetningar og önnur kerfisorð geta þó þurft að gegna hlutverki lykilorða þegar ekki
er um önnur orð að ræða. Orð innan breytiliða koma hins vegar ekki til greina sem
lykilorð. Til að orðasamböndin séu sem aðgengilegust þarf einnig að velja viðeigandi
flettimyndir lykilorðanna og samræma framsetningu þeirra. Þar er þess að gæta að
notkunaraðstæður eru fyrst og fremst bundnar málbeitingu og það orðasamband sem
flett er upp á er beinlínis valið vegna þess að notandinn hefur það á valdi sínu og lítur
á það sem álitlegan fulltrúa þeirrar merkingar sem áhugi hans beinist að. Því kemur
sér vel að flettimyndimar fari tiltölulega nærri þeim orðmyndum sem fram koma í
orðasambandinu. Til að ná því fram þarf að sýna meiri fjölbreytni í flettimyndum en
hefð er fyrir í íslenskum orðabókum. Þetta á t.d. við um hvorugkynsmyndirlýsingarorða
og lýsingarhátta sem em óháðar kynmörkuðum nafnliðum:
láta einskis ófreistað til að <komast að sannleikanum>
það er útséð um að <við ljúkum þessu í kvöld>
<honum, henni> er ekki fisjað saman
<honum, henni> er uppsigað við <kennarann>
láta sér umhugað um <hann, hana>
Hér á best við að láta skáletruðu orðmyndimar koma fram óbreyttar sem flettimyndir.
Þetta á einnig við um hvorugkynsmyndir lýsingarorða í hlutverki atviksorðs:
bera bratt halann
ganga hreint til verks
tala þvert um hug sér
<salan hefur aukist, íbúunum fjölgar> jafnt og þétt
Á sama hátt er ástæða til að gera ýmsar stigbreyttar myndir lýsingarorða að beinum
flettimyndum:
vera <honum, henni> betri en enginn
bregða undir sig betri fætinum
snúa <öllu> á verri veg (fyrir <honum, henni>)
vera meiri í orði en á borði
vera fremstur meðal jafningja
ráðast ekki á garðinn þar sem hann er lœgstur
Þá er athugandi að láta fleirtölumyndir nafnorða njóta sín sem flettimyndir þegar ætla
má að fleirtalan sé notendum nærtækari gagnvart orðasambandinu en eintölumyndin,
svo sem myndin bönd í eftirfarandi samböndum: