Orð og tunga - 01.06.2001, Qupperneq 133

Þórdís Úlfarsdóttir: Matarorð í íslenski orðabók
123
ekki um að ræða flokk fræðiorða í ákveðinni grein heldur hluta af daglegum orðaforða
allra málnotenda. Upplýsingar um efnið er ekki auðvelt að nálgast skipulega í fáeinum
traustum ritum eins og hægt er í mörgum fræðigreinum, heldur verður að leita þeirra
í nýjum og gömlum matreiðslubókum, tímaritum og venjulegum bókartextum, einnig
þjóðfræðilegum textum þegar um er að ræða orð sem tengjast gamalli matarhefð. Alls
hef ég farið yfir um 700 orð sem tengjast mat og matargerð og eru þar matjurtir að
mestu undanskildar af ástæðum sem ég nefndi áðan.
Nýtt efni
Sú aðferð sem ég hef beitt til að finna ný matarorð er einkum þessi. Kristín Bjarnadóttir
hjá Orðabók Háskólans lét mér í té lista úr Norrænum orðabókarstofni yfir öll orð sem
merkt eru ‘matur’ og ‘sælgæti’. Nýr efniviður var að mestu sóttur í þann lista.
Norrænn orðabókarstofn er samnorrænt verkefni sem Orðabók Háskólans hefur átt
hlutdeild í. Um er að ræða orðasafn sem var unnið hjá þeirri stofnun á árunum 1994—
1995. Það er hugsað sem sarpur sem hægt er að sækja í mestallan virkan orðaforða
málsins til að nota við útgáfu orðabóka, einkum tvímálabóka. Orðabókarstofninn er
mjög yfirgripsmikill og ekki er hugmyndin að öll orðin þar séu notuð hverju sinni
heldur er hægt að sækja þangað úrval sem hentar mismunandi þörfum. Mörg orðanna
þar eru einnig flettiorð í Islenskri orðabók enda var hún eitt þeirra rita sem var orðtekið
fyrir orðabókarstofninn. Ný orðtaka fyrir stofninn skilaði aftur á móti í hann nýjum
orðaforða sem ekki er í íslenskri orðabók og þangað hef ég getað sótt mér efni bæði í
matarorðaforðann og fleiri svið málsins. Þess verður þó að geta að Norræni stofninn er
ekki fullunninnenn.
Dæmi um orð sem eru fengin úr þessu orðasafni eru beikon, graflax, karrí, kransa-
kaka, vorrúlla og tepoki. Þótt ekkert þeirra sé sérstaklega nýtt í málinu hafa þau samt
ekki verið flettur í Islenskri orðabók.
Nokkur rit hafa einnig nýst mér til orðtöku fyrir matarorðavinnuna og er þar einna
gagnlegast ritið Nœringarefnatöflur (Ólafur Reykdal 1996), og auk þeirra matreiðslu-
bækur og blöð af ýmsu tagi sem ég mun ekki fjalla frekar um hér.
Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans
Ritmálssafn Orðabókar Háskólans er safn dæma úr rituðu máli frá 1540 til vorra daga
(árið 1540 miðast við upphaf prentaldar á íslandi). Ritmálsskrá nefnist ritmálssafnið
þegar það er komið í tölvutækt form.
Ritmálsskráin er ómissandi hjálpartól við orðabókargerð, ekki síst þegar þarf að
meta hversu virkt orðið er í málinu, þ.e. hversu oft það kemur fyrir í rituðum heimildum
og á hvaða tíma. Þó verður alltaf að hafa í huga að þessi skrá er fjarri því að vera
fullkomin. Hún gefur stundum svolítið skakka mynd af tungunni og eru matarorð á
seinni hluta 20. aldar einmitt eitt þeirra sviða þar sem nokkureyða er í orðtöku úr ritum.
Því ber að túlka upplýsingar sem eru fengnar úr Ritmálsskránni með fyrirvara og varúð
og ekki á að hrapa að ályktunum eins og að orð sem ekki finnast þar séu „ekki til“. Engu
að síður er hún mikil hjálparhella orðabókarmanna, einkum eftir því sem tölvutækum