Orð og tunga - 01.06.2001, Page 135

Þórdís Úlfarsdóttir: Matarorð í íslenski orðabók
125
Það sem kalla mætti lítt hugsaða skýringu finnst t.d. við orðið baunakaffi:
baunakaffi h kaffi úr ómöluðum baunum (heimabrenndum)
í orðinu baunakaffi felst hinsvegar að kaffidrykkurinn er eingöngu búinn til úr kaffi-
baunum (möluðum að sjálfsögðu) með engum viðbættum kaffibæti sem kaffi var mjög
oft drýgt með á fyrri hluta 20. aldar. Ég reyni að láta viðgerðu skýringuna sýna þetta:
baunakaffi h kaffi búið til úr kaffibaunum, án kaffibætis
Annað dæmi um einkennilega skýringu er álegg:
álegg h áskurður, viðskurður (á smurt brauð, t.d. ostur)
Hér hlýtur að vakna sú spuming hjá mörgum lesenda hvað áskurður og viðskurður
merkja. Svona sjaldséð orð eru ónothæf sem skýringarorð í orðabókartexta. Þar að
auki er annað þessara orða, viðskurður, ekki fletta í orðabókinni. (Áskurður var raunar
algengt orð fyrr á ámm en heyrist ekki oft nú til dags.) Skýringunni höfum við breytt á
þennan veg:
álegg h ostur, kjötsneiðar o.þ.h. sem haft er ofan á brauð og pitsur
Sumar skýringar hljóma ankannalega og eru jafnvel broslegar:
1) kinda-kjöt h ket af sauðfé
2) kjötvörur kv ft vörur búnar til úr kjöti
3) sakkarín h svo til næringarlaust efni (unnið úr steinkolatjöru), margfalt
sætara en sykur
I dæmi 1) höfum við breytt ket í kjöt.
í dæmi 2) breytist skýringin í:
kjötvörur kv ft (unnið) kjöt og kjötafurðir, einkum sem verslunarvara
Og dæmi 3) hljóðar nú svona:
sakkarín h tilbúið sætuefni, oft í litlum töflum sem settar em í drykki
Næsta dæmi sýnir skýringu þar sem lesandinn er engu nær eftir að hafa flett upp orðinu:
unghæna kv ung hæna
Því hefur verið breytt á þennan veg:
unghæna kv varphæna að tveggja ára aldri