Orð og tunga - 01.06.2009, Side 17

Orð og tunga - 01.06.2009, Side 17
Ari Páll Kristinsson: Smíð. Lególeikur. Endurvinnsla. 7 í fornu máli. í framhaldi af því vaknar óneitanlega sú spurning að hve miklu leyti myndun nýrra orða úr eldri efniviði í nútímamáli stafi beinlínis af hreintungustefnu sem hugmyndafræði. Samhliða vakn- ar spurningin hvort ekki sé rétt að eigna slíka orðmyndun að hluta til gamalgróinni málhefð og virkum orðmyndunarferlum án sérstaks hugmyndafræðilegs ívafs. Jón Hilmar Jónsson (1988) hefur sýnt með dæmum „hversu mjög þróun orðaforðans markast af arfteknum hefð- um málsins" (1988:11). Hann telur að samfella og stöðugleiki í orða- forðanum „sé að miklu leyti að þakka almennri kröfu málsamfélags- ins um gagnsæi í orðmyndun sem felur í sér viðnám gegn aðstreymi orða af erlendum uppruna" (s.st.). Hin sýnilega nýyrðastefna á grunni hreintungusjónarmiða bætist hér vitaskuld við en sú stefna er sam- kvæmt þessu alls ekki eina hreyfiaflið og e.t.v. ekki heldur hið mikil- vægasta. Hér er greinilega um samspil að ræða. Hér má einnig styðjast við Jón Hilmar Jónsson (1998) þar sem hann segir um íslenska orð- myndunarhefð að samþættur hvati búi að baki, þ.e. að hér sé að hluta til um að ræða málkerfislegar aðstæður sem kalli á aðlögun að þeim orðmyndunarmynstrum sem fyrir eru, að hluta til sé á ferðinni innra aðhald frá náskyldum orðum og heitum en síðast en ekki síst búi hér að baki hin almenna málpólitíska afstaða í samfélaginu (Jón Hilmar Jónsson 1998:309).6 Enda þótt Jón Hilmar nefni hér ekki hreintungu- stefnu berum orðum er hún óefað hluti þess síðastnefnda. Hér er komið að kjarna þessa máls. Líta verður svo á að í myndun nýrra íslenskra orða úr innlendum efniviði spili saman hreintungu- stefna og einhvers konar kerfislægt samhengi innan orðaforðans.7 Hreintungustefna dregur vissulega langt sem skýring á sterkri stöðu nýyrða í íslensku máli - en hún er ekki ein og sér fullnægjandi sem skýring. 6„Bak denne tradisjonen ligger en kombinert motivasjon, dels de spráksys- tematiske forhold som krever en tilpasning til de eksisterende ordlagingsmonstre, dels en indre kontroll fra nært beslektede ord og termer, men ikke minst den alminne- lige sprákpolitiske holdning i samfunnet" (Jón Hilmar Jónsson 1998:309). 7Raunar hefur hið kerfislæga samhengi innan orðaforðans jafnframt verið notað í rökstuðningi fyrir nýyrðastefnunni, þ.e. gripið hefur verið til formraka (structural arguments, Thomas 1991:57-59) til að styðja þá aðferð að nota innlendan efnivið í ný íslensk orð. Einnig hefur verið beitt skilningsrökum (intelligibility arguments, Thom- as 1991:49-52) í sama skyni. Um rök af þessum toga sjá t.a.m. Halldór Halldórsson (1987:94-95), Kjartan G. Ottósson (1997:31-32) og Ástráð Eysteinsson (1998).
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188

x

Orð og tunga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.