Orð og tunga - 01.06.2009, Side 28

Orð og tunga - 01.06.2009, Side 28
18 Orð og tunga einnig á orðmyndunarkosti þessara mála og að nokkru leyti á áherslu- mynstur. Jafnframt hefur eðli þessara áhrifa verið skoðað frá nýju sjón- arhorni í ljósi rannsókna á tvítyngi og máltengslum og með aðferðum sem þróast hafa á því sviði. Miðlágþýska stóð að mörgu leyti nær nor- rænum málum en önnur germönsk mál á sínum tíma og undanfarin 10-15 ár hafa ýmsir fræðimenn fært rök að því að fremur beri að skoða þessi áhrif frá sjónarhóli mállýskutengsla (e. dialect contact) en sem eig- inleg áhrif milli mála (e. language contact) (sjá t.d. Jahr 1997:16; Braun- mtiller 1998:18; Trudgill 2000, með tilvísunum). Þótt miðlágþýsk áhrif á íslensku hafi verið miklum mun minni en á norrænu meginlands- málin er fjöldi lágþýskra tökuorða í íslenskum textum frá 14. og 15. öld og hefur hluti þeirra varðveist í málinu þótt þau setji ekki jafnmik- inn svip á orðaforðann og í hinum málunum. I greininni er fjallað um lágþýsku áhrifin ásamt enskum áhrifum í nútímamáli og þessi tímabil borin saman með hliðsjón af ytri aðstæðum og sambandi veitimálsins, þ.e.a.s. miðlágþýsku annars vegar og ensku hins vegar, við íslensku. Sjónum er einkum beint að umfangi tökuorða í textum frá umræddum tímabilum, fjölda þeirra, útbreiðslu og tíðni, en einnig er vikið lítillega að einkennum orðanna og þróun þeirra í málinu. Efnisskipan er í stórum dráttum þannig að í öðrum kafla er fjallað almennt um erlend máláhrif og forsendur þeirra, þriðji kafli fjallar um miðlágþýsk áhrif á fyrri tíð, einkum eins og þau birtast í fornbréfum 14. og 15. aldar, og sá fjórði um dönsk og einkum ensk áhrif í íslensku nútímamáli. I fimmta og síðasta kaflanum er loks samantekt og sam- anburður á þeim tveimur tímaskeiðum sem rætt er um í greininni því við teljum að það geti verið forvitnilegt að leyfa þessum tveimur tíma- bilum að kallast á og varpa ljósi hvoru á annað. 2 Tökuorð og erlend máláhrif Erlend áhrif í orðaforðanum eru sennilega meiri en málnotendur gera sér almennt ljóst. Fjölmörg íslensk orð eru svonefndar tökuþýðingar — orð sem að merkingu og gerð eiga sér beina erlenda fyrirmynd þótt formið sé innlent, t.d. jarðfræði (sbr. t.d. danska geologi, byggt á grísku geo 'jörð' + logia 'fræði, lærdómur') og heimasíða (sbr. enska homepage). Einnig tekur merking gamalgróinna orða breytingum fyrir áhrif frá öðrum málum með svokölluðum tökumerkingum — þá fær orð nýja merkingu að láni frá samsvarandi erlendu orði, t.d. stjarna um fólk
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188

x

Orð og tunga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.