Orð og tunga - 01.06.2009, Qupperneq 100

90
Orð og tunga
hafi valdið miklum höfuðverk hjá þeim sem fjalla um stöðlun rithátt-
arins. Hinn íslenski framburður er [prit(-)s] og [tjas(:)], sem er í raun
býsna ólíkur enska (eða ameríska) framburðinum [bri’ófl og [djæ’z].
Hér er ekkert hljóð í sínu upphaflega formi þegar orðin eru komin í ís-
lenska búninginn. Hinir rödduðu hljómleysingjar [b,c^] og [z], sem eru
í ensku orðunum, fá óraddaðar samsvaranir í íslenska framburðinum,
auk þess sem tvinnhljóðið í djass er leyst upp í klasann [tj], skrifað
dj. Eins og gefið er til kynna með lengdarmerkjum er líka talsverður
munur á íslensku atkvæðagerðinni og þeirri ensku. í báðum íslensku
orðunum eru stutt sérhljóð, sem kallar á lengingu eftirfarandi sam-
hljóðsins eftir því hversu sterk áherslan er, en í ameríska framburð-
inum eru bæði sérhljóð löng (eða réttara sagt „ekki stutt"), eins og
táknað er með hálflengdarmerkinu.
í tilvitnaðri grein Ástu Svavarsdóttur (2007) eru skoðaðar nokkr-
ar breytur sem mæla hljóðkerfislega aðlögun enskra orða að íslensku
tali. Þar kemur fram að í sumum tilvikum eru samsvaranirnar reglu-
legar, t.d. er ensku [.1] reglulega varpað yfir á íslenskt [r], og ensku
tvívaramæltu [w] yfir á íslenskt [v]. Hins vegar er tvennt til með enskt
[fl. Það er ýmist túlkað sem [sj] eða sem [s:], m.a. eftir því hvar í orði
það stendur. Ensku [a] eins og í pub er reglulega komið til skila sem
[œ]. Enska tvinnhljóðið [tj'] verður íslenskt [tj] eða [sj] í framstöðu; [65]
> [sj] eða [j] en einnig [ts] í bakstöðu (sbr. líka Kress 1966).
Meginniðurstaðan af rannsókn Ástu og Sigrúnar er sú að orðin
aðlagist svo til alltaf eitthvað, með öðrum orðum að þau séu sett inn
í íslenskt hljóðkerfi og beygingarkerfi. Það styður þá tilgátu sem hér
er sett fram að sjaldan sé um það að ræða að menn skipti algerlega
um orðahljóðkerfi þegar þeir nota erlendu orðin. Og samkvæmt þeim
greinimörkum sem hér er miðað við eru orðin sem fjallað er um hluti
af íslensku máli.
Rannsóknin sýnir einnig að ákveðnar venjur geta skapast, og for-
múlur fyrir því hvernig fara eigi með orðin. Dæmi um þetta er heiti á
léttmeti sem heitir á ensku bugles [bjuglz] og tekur nafn sitt af því að
bitarnir eru eins og lúður eða gjallarhorn í laginu, sbr. ensku merkingu
orðsins 'horn, lúður'. Þetta fæði hefur fengið íslenska heitið [pœk-les],
sem myndi samsvara rithættinum böggles. Hér er fylgt þeirri formúlu
að það sem ritað er u á ensku skuli berast fram [œ], sbr. pub, en að öðru
leyti er notaður íslenskur framburður í samræmi við ritháttinn.
Vafalaust eru til fleiri svona „þumalfingursreglur" sem beitt er, sbr.