Orð og tunga - 01.06.2009, Síða 102

92
Orð og tunga
3.5 Um þegnrétt orða
Af því sem hér hefur komið fram má ráða að aðkomuorð laga sig með
ýmsum hætti að hinum nýju aðstæðum; það tekur sinn tíma og ein-
stök orð eru mislangt komin í þessari aðlögun.
Ein viðmiðun um það hvenær orð telst íslenskt er auðvitað hvort
það er komið inn í opinberar orðabækur, en fyrir þá sem semja sjálfar
orðabækurnar eða stunda vinnu tengda þeim dugir þessi viðmiðun
auðvitað ekki. Spurningin snýst einfaldlega um það hvenær þessar
einingar verða að fullgildum einingum í því sem málfræðingar kalla
orðasafn (lexíkon), sem er sá hluti málkerfisins þar sem orð eða „lex-
em" eiga heima (hvort sem það er skilgreint sálfræðilega eða með ein-
hverjum hætti formlega).
Alkunna er að miðað við frændtungur eins og skandinavísku mál-
in er lítið af tökuorðum í íslenskum orðabókum og þau sem á annað
borð eru tekin með eru vel aðlöguð eða hafa öðlast einhvern „þegn-
rétt" í málinu, eins og það hefur verið orðað. Þetta er í samræmi við þá
„hreintunguvenju" sem hér hefur ríkt í ræktun orðaforðans og gengur
frekar út á að smíða innlent orð eins og framleiðsla en að taka inn er-
lent orð eins og pródúksjón. En þrátt fyrir þetta eru býsna mörg tökuorð
sem hafa öðlast þann „þegnrétt" að vera tekin inn í leiðbeinandi orða-
bækur. Baldur Jónsson (2002:222) setur eftirtaldar kröfur um aðlögun
tökuorða:
(5) 1. Áhersla verður að vera á fyrsta atkvæði.
2. Orðið verður að fylgja íslenskum hljóðkerfisreglum.
3. Orðið verður að fylgja hljóðskipunarreglum.
4. Orðið verður að falla inn í einhvern af beygingar-
flokkunum og fylgja reglum hans.
5. Hægt þarf að vera að rita orðið með íslenskri staf-
setningu og fylgja reglulegri samsvörun stafsetning-
ar og framburðar.
Baldur notar þessi greinimörk til að skilja milli tökuorðs og slettu. Þann-
ig flokkast myndin pró'sent með áherslu á seinna atkvæðinu sem sletta,
en 'prósent með áherslu á fyrsta atkvæðinu er tökuorð. Baldur telur að
orðið hafi smám saman lagað sig að málinu og fengið hið íslenska
hljóðform, og er það vafalaust rétt.8
sHins vegar getur verið fróðlegt að athuga hvernig þetta kemur út eftir aðstæðum.
Vera kann að hrynræn áhrif komi þannig fram að á eftir einkvæðu orði með áherslu