Orð og tunga - 01.06.2009, Side 162

Orð og tunga - 01.06.2009, Side 162
152 Orð og tunga nýja en samnafnið björn varðveitir það gamla, bjarnar, þvert á það sem lögmálið spáir; hins vegar jöfnum höndum Sveinbjörns og Sveinbjarnar af Sveinbjörn. I íslensku er nefnifallið ómarkað, sbr. t.d. Eirík Rögnvaldsson (1990:63-65), enda er það algengasta fall samnafna almennt; það stað- festa tíðnitölur í íslenskri orðtíðnibók (1991:1156-1157) svo að ekki verð- ur um villst. Skv. þessu er nefnifallið grunnmynd, sbr. Kurylowicz (1968:75). Örnefni haga sér að ýmsu leyti á annan hátt eins og m.a. má fræðast glöggt um hjá Haraldi Bernharðssyni (2004:28-32). í þessu sambandi er vert að fylgja dæmi Haralds og vísa til orða Manczak (1958:388-401) sem segir að sé sama orðið notað bæði sem samnafn og örnefni varðveiti þau föll örnefnisins sem tákna dvöl á stað eða hreyfingu frá stað fornlegri myndir en aðrar fallmyndir og samsvar- andi samnafn. Þetta má sjá í þágufallsdæminu Hóli af Hóll andspænis hól-0 af hóll.20 Jafnframt hefur Manczak ályktað sem svo að áhrifs- breytingar gangi í aðra átt hjá samnöfnum en örnefnum/sérnöfnum. I einni „tilhneiginga" sinna (nr. 9) lýsir hann því hvernig staðarfall hafi fremur áhrif á önnur föll innan eins og sama beygingardæmis en öfugt. Skv. íslenskri orðtíðnibók (1991:1156-1157) má sjá að þágufall er langalgengasta fall örnefna eða 56,2%.21 í ljósi þess sem rakið hefur verið og með vísun til Tiersma (1982:843) um sérmörkun fallmynda eftir merkingarsviðum má því líta svo á að þágufall sé grunnmynd örnefna, hið ómarkaða fall, enda hefur það mesta orðasafnsstyrkinn, sbr. Bybee (1985). í ljósi alls þessa ætti það því að hafa mest áhrif.22 Horfum nú til íslensku. Þar getur þágufall táknað bæði dvöl og hreyfingu: (12) a. X er á Borgarfirði núna. b. X fer frá Borgarfirði á morgun. Fræðilega er hægt að gera ráð fyrir því að eystra með nefnifallinu Borg- 20Skylt er að geta þess að sémafnið Hóll hefur ekki alltaf þágufallsendinguna -i. Hins vegar hefur samnafnið hana aldrei nema þá í samsetningum eins og sjónarhóll en það orð er (nánast) alltaf notað í óeiginlegri merkingu í föstu sambandi. Það sama á líka t.d. við um orðið stóll, sbr. sitja á friðarstóli. 21 í bókinni kemur líka fram að samsvarandi dæmi um eignarfall er 17,1%, þolfall 16,4% og nefnifall 10,4%. 22Það skal tekið fram að Haraldur Bemharðsson (2004:28-32) ræðir flestar þær skoðanir og vísar til sömu fræðimanna og nefndir hafa verið hér í 4.3. Hann er þó ekki að fjalla um þetta tiltekna mál.
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188

x

Orð og tunga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.