Orð og tunga - 01.06.2009, Side 177

Orð og tunga - 01.06.2009, Side 177
Haraldur Bernharðsson: Det vilda tankandet och det kultiverade 167 ustu áttu íslendingar aftur á móti engar stofnanir sem sinnt gátu því verki. Frumkvæðið varð því að koma frá einstaklingum. Það var ekki fyrr en komið var fram yfir miðja tuttugustu öld að til urðu stofnanir sem tekið gátu við þessu starfi. Þar vegur þungt opinber fjárveiting til íðorðastarfs á sjötta áratugnum og stofnun íslenskrar málnefndar 1964 en langstærsta skrefið var þó stigið þegar Islensk málstöð var sett á fót 1985. Reyndar er það dálítið merkilegt, eins og höfundur vekur athygli á (bls. 21 og víðar), að á íslandi hefur ekki verið gerður skýr grein- armunur á fagmáli („facksprák") og almennu máli („allmánsprák") og því hefur ekki verið sett á fót sérstök íðorðastofnun. Eftir því sem stofnanirnar fengu stærra hlutverk dró úr áhrifum einstaklinganna en einstaklingarnir höfðu þegar mótað stefnuna og stofnanirnar hafa fylgt henni í öllum meginatriðum. Síðari spurningin var: Hvers vegna voru húmanistar fremur en iðnaðarmenn og raunvísindamenn í fararbroddi í íðorðasmíðinni? Undir merkjum þjóðernishyggjunnar var íðorðasmíð þjóðþrifaiðja og hin mesta nauðsyn. í anda (gamaldags) lýðræðishyggju litu mennta- mennirnir á það sem samfélagslega skyldu sína að leiða það starf: að einhverju marki litu þeir á sig sem upplýsta leiðtoga fjöldans. A þess- um tíma (í lok nítjándu aldar og við upphaf þeirrar tuttugustu) voru forn menning, bókmenntir og tunga Islendingum ofarlega í huga. Öll málrækt og þar á meðal íðorðasmíð var því óhjákvæmilega undir sterkum áhrifum fornfræðahyggju. Eðlilegra þótti að nýta íslenskan efnivið (erfðaorð eða orðhluta úr þeim) til orðmyndunar fremur en að aðlaga erlend orð. Fornfræðahyggjan krafðist þess vegna af orða- smiðum nokkurrar sérþekkingar á íslensku máli og málsögu og um leið fornbókmenntum. Húmanistar á borð við Guðmund Finnboga- son, Ágúst H. Bjarnason og Sigurð Nordal stóðu því vel að vígi og líklegt er að margir hafi talið þá eða þeirra líka sjálfkjörna til að hafa forystu um málrækt og íðorðasmíð. Fyrir áhrif fornfræðahyggjunnar var þekking á málinu sett ofar fagþekkingunni, eins og sést á því að það voru Guðmundur Finn- bogason og Sigurður Nordal sem mest áhrif höfðu í starfi orðanefndar Verkfræðingafélagsins. Enda þótt Guðmundur og Sigurður nytu víð- tækrar virðingar í samfélaginu skapaði þetta hættu á árekstrum, eins og deilan um málfar sjómanna sýnir glögglega. Undir lok tuttugustu aldar var umhverfið breytt. Fjöldi orðanefnda hafði verið stofnaður og sett hafði verið á fót stofnun, íslensk málstöð, sem studdi starf nefnd-
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188

x

Orð og tunga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.