Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 2013, Side 18

Náttúrufræðingurinn - 2013, Side 18
Náttúrufræðingurinn 18 grjót hentar vel sem bólstaður fyrir algeng vatnadýr á borð við snigla, rykmýslirfur og áttfætlumaura.12 Innan um fjörugrjótið og ofan á því lá mjög fíngerður leir eða sandur, sömu gerðar og kom upp í botngreiparsýnum af 2,7 m dýpi fyrir utan fjörubeltið. Í ágúst 2007, júlí 2009 og júní 2010 rann leysingavatn úr Blávatni um lítinn farveg syðst við ytri gígbarminn þar sem hann er lægstur. Ekkert afrennsli var hins vegar úr vatninu í ágúst 2010. Líklega rennur einungis um farveginn þegar vetrarfönn bráðnar og leysingavatn er með mesta móti. Efna- og eðlisþættir Í ágúst 2010 mældist vatnshitinn í Blávatni aðeins 0,6–1,1°C (2. tafla). Greina mátti eilitla hækkun í vatnshita eftir því sem leið á mælingadaginn og endurspeglar það áhrif upphitunar af völdum sólar, en veður var bjart og stillt daginn sem mælingarnar fóru fram. Rafleiðni Blávatns var mjög lág, eða 7–9 µS/cm (2. tafla). Stöðu- vötn sem koma næst Blávatni í rafleiðni eru einkum vötn upp til fjalla á gömlu blágrýtismynduninni á Vestfjörðum og Austfjörðum. Nefna má sem dæmi Högnavatn á Þorskafjarðarheiði (40 µS/cm) og Ódáðavötn á Háufs (25 µS/ cm).15 Rafleiðnin í Blávatni var á pari við rafleiðni í regnvatni og endurspeglar lítinn styrk upp- leystra efna. Þetta stemmir vel við uppruna vatnsins, sem er að mestu leyti ofanvatn úr snjó- og ísbráð með litla snertingu við berg. Sýrustig Blávatns mældist 6,7–7,2 sem er fremur lágt fyrir stöðuvatn á íslenskan mælikvarða. Lágt sýrustig og lág rafleiðni gefa til kynna að frumframleiðsla gróðurs í vatninu er lítil og vatnið að mestu runnið úr snjó og ís með afar skamma dvöl ef nokkra í berggrunni. Heildarstyrkur fosfórs, niturs og sérstaklega kísils var lágur og í samræmi við lága rafleiðni í vatninu (2. tafla). Þrátt fyrir lágan styrk fosfórs og niturs var styrkur efnanna engu að síður á áþekku róli og mælist í dragavötnum landsins og djúpum dalavötnum, þ.e. með heildarfosfór á bilinu 3–10 µg/l og heildarnitur 44–141 µg/l.15 Kísill var aftur á móti með allra minnsta móti í Blávatni, eða 0,08–0,2 mg/l en iðulega mælist styrkur hans í íslenskum stöðuvötnum um og yfir 1,0 mg/l.15 Heildarstyrkur lífræns kolefnis (TOC) í Blávatni var mjög lítill, eða 0,22 og 0,33 mg/l (2. tafla), sem er með því minnsta sem mælst hefur í stöðuvatni hér á landi og gefur til kynna litla grósku í lífríkinu. Magn kolefnis í Blávatni svipar til þess sem mælst hefur í Lagarfljóti (0,33 mg/l) og Langasjó (0,21 mg/l) sem og í vötnum upp til fjalla á blágrýtismynduninni.15 Þrátt fyrir lágan styrk efna almennt mældist rýni í vatninu aðeins 2,0 m. Þetta er lítil rýni og til samanburðar má nefna að rýni í hinu hreina og tæra Þingvallavatni hefur á undanförnum 3–4 áratugum mælst minnst 5,7 m og mest 16,0 m.16 Lítil rýni skýrist líklegast af því að afar fíngerður svifaur var í vatninu. Lífríkið Flóran Svif- og botnlægir þörungar voru einna mest áberandi lífveruhópurinn úti í vatnsbol Blávatns. Þó voru aðeins til staðar 12 tegundir sem tilheyrðu tíu ættkvíslum (3. tafla). Heildarþéttleiki þörunganna var 72.606 einstaklingar í hverjum vatnslítra og heildarlífþyngdin 78 mg í hverjum rúmmetra vatns. Þessi gildi eru mjög lág og eru t.d. um helmingur til einn sjöundi af því sem mælist síðsumars í Þingvallavatni þegar þörungamagn þar er með allra minnsta móti.16 Í nokkrum stöðuvötnum í Veiðivatnaklasanum hefur lífþyngd svifþörunga mælst á bilinu 180–1.400 mg/m3.17 Lífþyngd þörunganna í Blávatni er aftur á móti umtalsvert meiri en mælst hefur í Öskjuvatni, þ.e. 10 mg/m3.18 Magn blaðgrænu-a mældist aðeins 0,36 µg/l þann 18.7.2009 og 1,05–1,09 µg/l þann 24.8.2010 (2. tafla). Þetta eru mjög lág gildi og svipar til þess sem minnst mælist síðsumars í Þingvallavatni þegar þörungarnir hafa gengið svo á takmarkaðar næringar- efnabirgðirnar að það hamlar vexti þörunganna. Magn blaðgrænu-a síðsumars í Þingvallavatni hefur um árabil sveiflast á bilinu 0,45– 1,00 µg/l, en á haustin þegar það mælist mest er það 5–7 µg/l.16 Eins og gefur að skilja er magn blað- grænu í grunnum og fremur hlýjum vötnum á láglendi mun meira en í Blávatni, eða oft 2–30 µg/l.19 Í Blávatni var hlutdeild kísil- þörunga langmest á meðal þörunga- hópa, bæði m.t.t. heildarþéttleika (~87%) og heildarlífþyngdar (~90%) (3. tafla). Langalgengasta kísilþör- ungategundin var agneskið Achnan- thes subatomoides sem jafnframt var í öðru sæti hvað varðar lífþyngd. Grænþörungurinn Monoraphid- ium griffithi ásamt skoruþörungi af ættkvíslinni Gymnodinium og kísilþörungi af ættkvísl nafeskja, 5. mynd. (a) Grýtt fjörubelti við norðanverða strönd Blávatns og (b) dæmigert, kantað og lítið veðrað fjörugrjót. – (a) Rocky littoral zone of lake Blávatn and (b) typical, un- eroded lava rock at the shore. Ljósm./Photos: Hilmar J. Malmquist. a) b)
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.