Náttúrufræðingurinn - 2013, Blaðsíða 18

Náttúrufræðingurinn
18
grjót hentar vel sem bólstaður fyrir
algeng vatnadýr á borð við snigla,
rykmýslirfur og áttfætlumaura.12
Innan um fjörugrjótið og ofan
á því lá mjög fíngerður leir eða
sandur, sömu gerðar og kom upp
í botngreiparsýnum af 2,7 m dýpi
fyrir utan fjörubeltið.
Í ágúst 2007, júlí 2009 og júní
2010 rann leysingavatn úr Blávatni
um lítinn farveg syðst við ytri
gígbarminn þar sem hann er lægstur.
Ekkert afrennsli var hins vegar
úr vatninu í ágúst 2010. Líklega
rennur einungis um farveginn þegar
vetrarfönn bráðnar og leysingavatn
er með mesta móti.
Efna- og eðlisþættir
Í ágúst 2010 mældist vatnshitinn
í Blávatni aðeins 0,6–1,1°C (2.
tafla). Greina mátti eilitla hækkun
í vatnshita eftir því sem leið á
mælingadaginn og endurspeglar
það áhrif upphitunar af völdum
sólar, en veður var bjart og stillt
daginn sem mælingarnar fóru fram.
Rafleiðni Blávatns var mjög lág,
eða 7–9 µS/cm (2. tafla). Stöðu-
vötn sem koma næst Blávatni í
rafleiðni eru einkum vötn upp til
fjalla á gömlu blágrýtismynduninni
á Vestfjörðum og Austfjörðum.
Nefna má sem dæmi Högnavatn
á Þorskafjarðarheiði (40 µS/cm)
og Ódáðavötn á Háufs (25 µS/
cm).15 Rafleiðnin í Blávatni var
á pari við rafleiðni í regnvatni
og endurspeglar lítinn styrk upp-
leystra efna. Þetta stemmir vel
við uppruna vatnsins, sem er að
mestu leyti ofanvatn úr snjó- og
ísbráð með litla snertingu við berg.
Sýrustig Blávatns mældist 6,7–7,2
sem er fremur lágt fyrir stöðuvatn á
íslenskan mælikvarða. Lágt sýrustig
og lág rafleiðni gefa til kynna að
frumframleiðsla gróðurs í vatninu
er lítil og vatnið að mestu runnið
úr snjó og ís með afar skamma
dvöl ef nokkra í berggrunni.
Heildarstyrkur fosfórs, niturs
og sérstaklega kísils var lágur
og í samræmi við lága rafleiðni í
vatninu (2. tafla). Þrátt fyrir lágan
styrk fosfórs og niturs var styrkur
efnanna engu að síður á áþekku róli
og mælist í dragavötnum landsins
og djúpum dalavötnum, þ.e. með
heildarfosfór á bilinu 3–10 µg/l og
heildarnitur 44–141 µg/l.15 Kísill
var aftur á móti með allra minnsta
móti í Blávatni, eða 0,08–0,2 mg/l
en iðulega mælist styrkur hans í
íslenskum stöðuvötnum um og yfir
1,0 mg/l.15
Heildarstyrkur lífræns kolefnis
(TOC) í Blávatni var mjög lítill, eða
0,22 og 0,33 mg/l (2. tafla), sem er
með því minnsta sem mælst hefur
í stöðuvatni hér á landi og gefur
til kynna litla grósku í lífríkinu.
Magn kolefnis í Blávatni svipar til
þess sem mælst hefur í Lagarfljóti
(0,33 mg/l) og Langasjó (0,21 mg/l)
sem og í vötnum upp til fjalla á
blágrýtismynduninni.15
Þrátt fyrir lágan styrk efna
almennt mældist rýni í vatninu
aðeins 2,0 m. Þetta er lítil rýni og
til samanburðar má nefna að rýni í
hinu hreina og tæra Þingvallavatni
hefur á undanförnum 3–4 áratugum
mælst minnst 5,7 m og mest 16,0
m.16 Lítil rýni skýrist líklegast af
því að afar fíngerður svifaur var í
vatninu.
Lífríkið
Flóran
Svif- og botnlægir þörungar voru
einna mest áberandi lífveruhópurinn
úti í vatnsbol Blávatns. Þó voru
aðeins til staðar 12 tegundir sem
tilheyrðu tíu ættkvíslum (3. tafla).
Heildarþéttleiki þörunganna var
72.606 einstaklingar í hverjum
vatnslítra og heildarlífþyngdin 78
mg í hverjum rúmmetra vatns. Þessi
gildi eru mjög lág og eru t.d. um
helmingur til einn sjöundi af því sem
mælist síðsumars í Þingvallavatni
þegar þörungamagn þar er með
allra minnsta móti.16 Í nokkrum
stöðuvötnum í Veiðivatnaklasanum
hefur lífþyngd svifþörunga mælst á
bilinu 180–1.400 mg/m3.17 Lífþyngd
þörunganna í Blávatni er aftur á
móti umtalsvert meiri en mælst
hefur í Öskjuvatni, þ.e. 10 mg/m3.18
Magn blaðgrænu-a mældist
aðeins 0,36 µg/l þann 18.7.2009
og 1,05–1,09 µg/l þann 24.8.2010
(2. tafla). Þetta eru mjög lág gildi
og svipar til þess sem minnst
mælist síðsumars í Þingvallavatni
þegar þörungarnir hafa gengið
svo á takmarkaðar næringar-
efnabirgðirnar að það hamlar vexti
þörunganna. Magn blaðgrænu-a
síðsumars í Þingvallavatni hefur
um árabil sveiflast á bilinu 0,45–
1,00 µg/l, en á haustin þegar það
mælist mest er það 5–7 µg/l.16 Eins
og gefur að skilja er magn blað-
grænu í grunnum og fremur hlýjum
vötnum á láglendi mun meira en í
Blávatni, eða oft 2–30 µg/l.19
Í Blávatni var hlutdeild kísil-
þörunga langmest á meðal þörunga-
hópa, bæði m.t.t. heildarþéttleika
(~87%) og heildarlífþyngdar (~90%)
(3. tafla). Langalgengasta kísilþör-
ungategundin var agneskið Achnan-
thes subatomoides sem jafnframt var
í öðru sæti hvað varðar lífþyngd.
Grænþörungurinn Monoraphid-
ium griffithi ásamt skoruþörungi
af ættkvíslinni Gymnodinium og
kísilþörungi af ættkvísl nafeskja,
5. mynd. (a) Grýtt fjörubelti við norðanverða
strönd Blávatns og (b) dæmigert, kantað og
lítið veðrað fjörugrjót. – (a) Rocky littoral
zone of lake Blávatn and (b) typical, un-
eroded lava rock at the shore. Ljósm./Photos:
Hilmar J. Malmquist.
a)
b)