Náttúrufræðingurinn - 2016, Blaðsíða 11

83
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
í gegnum hraunið að endilöngu
og eytt verulegum hluta þess.
Telja má víst að upptök hraunsins
séu í Syðstu-Randarhólum eða
smágígum þar suður af en einnig
að hluta úr gígum þar sem nú er
farvegur (gljúfur) Jökulsár. Þeirra
sjást nú engin merki. Gljúfrið er
þarna um 500 m breitt milli barma.
Við skoðun loftljósmynda má
glögglega sjá að Sveina- og
Randar hólagígaröðin er tvöföld
við Hafragilsfoss. Myndarlegir
gjallgígar eru um 150 m austan
við megingígaröðina, beggja vegna
árinnar. Vettvangskönnun bendir þó
til að allir þessir gígar séu af sama
aldri eða því sem næst. Gjalllögin
tvö í sniði 1 benda til að nokkurt
hlé hafi orðið á Randarhólagosinu.
Í hléinu hefur gjall frá gígunum
og sandur náð að safnast fyrir
í lægðum. Líklegt er að hröð
uppsöfnun sets á þessu svæði hafi
öðru fremur stuðlað að varðveislu
Öskju-S. Eins og fyrr segir er efra
gjalllagið mun fínna í korninu
en það neðra. Kemur það fram í
sniðum bæði sunnan og norðan
Randarhóla (snið 1 og 2a; 5. mynd).
Gæti það bent til að upptök efra
lagsins séu fjær sniðunum en neðra
lagsins. Líklegra er þó að goskraftur
og dreifing gjalls frá upptökum
skipti meira máli. Úr þessu verður
varla skorið nema með því að rekja
gjalllagið um stærra svæði og sjá
hvernig þykkt og grófleiki breytist.
Um lengd goshlésins verður ekkert
sagt nema að líklegast hefur það
varað í nokkra mánuði hið minnsta.
Athyglisvert er að í sniði 2 norðan
Randarhóla eru gjalllögin ekki
aðskilin af tilfluttu gjalli líkt og í
sniði 1 og gæti það bent til að hléið
hafi verið stutt. Þar eru lögin hins
vegar þunn og ekki hægt að útiloka
að eitthvert rof hafi átt sér stað. Þess
eru mörg dæmi að í sprungugosum
verði goshlé í lengri eða skemmri
tíma og jafnframt að virknin
færist á milli staða á sprungunni.
Sveinagjárgosið árið 1875 stóð
í átta mánuði og einkenndist af
nokkrum megingoshrinum með
mislöngum goshléum, allt upp í
nokkra mánuði.11,13
8. mynd. Snið frá Randarhólum (sniðstaði má sjá á 3. og 5. mynd). – Soil sections from
Randarhólar (for location see Figs 3 and 5).
9. mynd. Snið frá Vegasveinum og Jökulsárgljúfri (sniðstaði má sjá á 3. 5. og 7. mynd). – Soil
sections from Vegasveinar and the Jökulsárgljúfur Canyon (for location see Figs 3, 5 and 7).