Náttúrufræðingurinn - 2016, Blaðsíða 60

Náttúrufræðingurinn
132
RADON VÍSAR Á HULIN
MISGENGI
Það er vel þekkt að styrkur radons í
jarðlofti mælist oft mikill í jarðvegi
yfir misgengi í bergi (sjá t.d. 6–10).
Slíkar mælingar hafa gagnast
til að finna misgengi sem hulin
eru jarðvegi. Israël og Sveinbjörn
Björnsson11 könnuðu þetta nánar
með mælingum á samsætunum
radon (222Rn) og þóron (220Rn) í
jarðvegssniðum þvert á nokkur
vel þekkt misgengi í Þýskalandi.
Þóron er mun skammlífara en
radon, helmingunartími aðeins 54,5
sekúndur. Ættmóðir þess er þórín
(232Th, helmingunartími 1,4*1010
ár) en aðrir ættliðir eru tiltölulega
skammlífir (228Ra 5,8 ár; 228Th 1,9
ár). Þóron kemst því ekki langt
frá ættmóðurinni áður en það
umbreytist í málminn pólon og
síðar blý. Aukinn styrkur þórons
yfir misgengjum hlýtur að benda til
uppsöfnunar á ættmóðurinni þóríni
í jarðvegi yfir sprungum en aukinn
styrk radons mætti annaðhvort
skýra með uppsöfnun radíns í
jarðveginum eða flutningi radons í
upplausn vatns upp misgengið frá
radínútfellingum á sprunguveggjum.
Niðurstöður Israëls og Sveinbjörns
sýndu dæmi sem vitna um hvort
tveggja. Yfir sumum misgengjum
jókst bæði styrkur þórons og radons,
sem varla verður skýrt á annan
hátt en að móðurefnin þórín og
radín hafi safnast upp í jarðveginum
yfir misgenginu. Hins vegar voru
misgengi þar sem engin breyting
mældist í þóroni en aukinn styrkur
í radoni. Þar var jarðvegur yfirleitt
þurr og aðstæður til sveims á
radoninu hagstæðari en í vatnsósa
jarðvegi. Radonið gæti því átt sér
rætur dýpra í misgenginu. Nýrri
athuganir, t.d. Burtons o.fl.12 og
Giammancos o.fl.13 hafa gefið
svipaðar niðurstöður. Mikill styrkur
þórons bendir til grunnstæðs radíns
og þóríns, en mikill radonstyrkur
samfara litlum þóronstyrk og
auknu flæði koldíoxíðgass bendir til
djúpstæðari uppruna radonsins.
Halldór Ármannsson o.fl.14–16
mældu radon í gufuaugum á
Kröflusvæðinu og Þeistareykja -
svæðinu. Þeir túlkuðu breytilegan
styrk radons innan svæðanna
sem vísbendingu um lekt. Lágur
radonstyrkur tengdist kröftugu
rennsli og háu gufuhlutfalli í
uppstreymissprungum en mikill
radonstyrkur benti til kraftlítils
rennslis og lágs gufuhlutfalls í
sprungum sem fæða gufuaugað.
Forsenda þessarar túlkunar er að
móðurefnið radín sé jafndreift
um svæðið. Hún gæti brugðist
ef uppsöfnun radíns á sér stað í
sprungum.
RADON OG VATN Í
KVIKU SURTSEYJAR
Gosið í Surtsey 1963–1967 olli
straumhvörfum við rannsóknir
eldgosa hér á landi. Aðstæður til
rannsókna voru mjög auðveldar
og endurteknir atburðir gerðu
kleift að gera athuganir með
betri tækjum og aðstöðu. Meðal
annars tókst eftir margar tilraunir
að ná sýnum án loftmengunar af
kvikugasi úr hrauntjörn í öðrum
aðalgíg eyjarinnar, Surtungi.
2. mynd. Jarðfræðikort Sveins P. Jakobssonar af Surtsey (M 1:5000), birt 2000.21 Gassýni voru tekin úr hrauntjörn gígsins Surtungs. Til
hægri er loftmynd Landmælinga Íslands af eynni, tekin 23. febrúar 1965, tveimur dögum eftir að gassýnin voru tekin. – Geological map of
Surtsey by Sveinn P. Jakobsson (M 1:5000), published in 2000.21 The gas samples were taken from the lava lake in the crater Surtungur. The
air photo of Surtsey to the right was taken by the Icelandic Geodetic Survey on February 23, 1965, two days after the gas samples were taken.