Náttúrufræðingurinn - 2016, Blaðsíða 48

Náttúrufræðingurinn
120
13. mynd. Árnahellir fannst 1985, mynd tekin 1986. Hellinum var lokað með hliði 1995 og
hann friðlýstur 2002. – Árnahellir was found in 1985, picture taken in 1986. Árnahellir
was gated in 1995 and proclaimed a natural monument in 2002. Ljósm./Photo: ÁBS.
Jörundi og Árnahelli og fleiri
viðkvæmum hellum prýða greinina
og nýlegt vefsetur.25 Höfundur
sendir röng skilaboð og stefnir
umfjöllunarefni sínu, friðlýstu
dropsteinsmyndununum, í hættu
frá ásókn sem þær ekki þola. Á
það jafnt við um myndanir opnu
hellanna sem myndanir hinna
friðlýstu.23
Staðan í umhverfisvernd hér-
lendis á sviði jarðminja er alvarleg.
Lovísa Ásbjörnsdóttir, Sigmundur
Einarsson og Kristján Jónasson,
höfundar íslenska kaflans í Geoher-
itage in Europe and its conservation,
segja í lok kaflans: 26
Nauðsynlegt er að endurskoða
mat á umhverfisáhrifum fram kvæmda
hjá skipulags yfirvöldum. Þar er
mikilvægt að styrkja lagarammann
til að tryggja vandaðar og faglegar
framkvæmdir. Innan stjórnsýslunnar
skortir þekkingu á jarðminjum og
meðal almennings vantar fræðslu um
jarðminjavernd.
Við Íslendingar höfum lengi
vanrækt margar fegurstu og
viðkvæmustu náttúrminjar landsins
á ámælisverðan hátt. Ástandið fer
versnandi. Tækifærismennska og
gullæði svífa yfir vötnum íslenskrar
ferðaþjónustu. Fátt er heilagt
og flest virðist falt. Sameiginleg
gæði viðkvæmrar náttúru lands-
ins eru „nýtt“ til útivistar og
náttúruskoðunar fyrir Íslendinga
og erlenda ferðamenn án teljandi
mótvægisaðgerða. Viðkvæm náttúra
Íslands er forsendan fyrir komu
fjögurra af hverjum fimm ferða-
mönnum til landsins. Sára lítill hluti
heildartekna ferða þjónustunnar
rennur til að varð veita þessa sömu
náttúru og halda við merkum
minjum hennar. Skrásetning og
rannsóknir á skemmdum sem unnar
hafa verið á hraunhellum er töluverð
áskorun, áhugaverð, dapurleg, en
nauðsynleg. Vandaðar rannsóknir
eru forsenda pólitískra ákvarðana,
lagasetningar og aðgerða. Að fortíð
skal hyggja er framtíð skal byggja.
Kveikja greinarinnar,
minningar annars höfunda úr
Kalmanstungu
Ömmusystir mín (Árna), Valgerður
Einarsdóttir frá Reykholti, eiginkona
Stefáns Ólafssonar, var húsfreyja
í Kalmanstungu frá 1930 til 1958.
Stórhellarnir, Hallmundarhraun
nánast allt og Arnarvatnsheiði
heyrðu til Kalmanstungu fram
undir aldamótin 1900. Naut ég
tengsla við Valgerði og kom til
sumardvalar í Kalmanstungu árin
1954–1963, nýttur til snúninga
og verka eftir því sem þroski og
líkamsburðir leyfðu. Fagurt gróið
nærumhverfið er girt hraunum og
jöklum á áhrifamikinn hátt. Tungan,
Katlarnir, litli og stóri, Skógarhlíðin,
Strútur. Hellar, útilegumenn,
draugar, forn eyðibýli, uppblásinn
kirkjugarður. Feysknar beinflísar
Surtshellis, mannabein undir steini,
draugagangur. Skessukatlarnir og
fínslípað og sérkennilega mótað
bergið í flúðafarvegi Hvítár.
„Fallegasteinagil“ með marglitum
jaspisum og bergkristöllum, „hálf-
eðalsteinar“, smáfuglalíf og
fuglasöngur. Fegurðin, nánast
annars heims, mikilfengleiki
fjallahringsins, angan úr jörð,
symfónía sumarsins. Töfrar náttúru
og sögu skutu rótum í barnssálinni.
Hellarnir, já hellarnir, biksvartur
ævintýraheimur. Hellismenn,
Vopna lág, Eiríksgnípa, Surtshellir,
Stefánshellir, Hallmundarhellir,
Kalmanshellir, Reykjavatn, Ey -
vindar hola, Franzhellir, Draugagil,
þar var reimt.
Valgerður stjórnaði öllu, utan
húss sem innan. Orð hennar vor
lög. Ein lögin voru: „Það má ekki
brjóta dropsteina.“ Síðar áttaði ég
mig á því að auglýsingar Náttúru-
verndarráðs um friðlýsingu drop-
steinsmyndana í hraunhellum
landsins,22,23 innihéldu einmitt orð
Valgerðar.
Allgóður kunningsskapur var
milli Sigurðar Þórarinssonar
jarðfræðings og Kalmanstungufólks.
Sigurður hóf umræðu um
náttúruvernd 195027 og kom á
veigamikinn hátt að samningu
fyrstu náttúruverndarlaganna
1956.28 Hann stóð einnig að baki
auglýsingu Náttúruverndarráðs
um friðlýsingu dropsteinsmyndana
í hraunhellum landsins 1958.22
Tilefnið var fundur Gullborgarhella
í Hnappadal 1957 og var auglýsing
ráðsins liður í aðgerðum þeim til
varnar. Sorgarsaga Gullborgarhella