Læknablaðið - 01.11.2016, Blaðsíða 19

LÆKNAblaðið 2016/102 491
R A N N S Ó K N
Inngangur
Mænuskaði er meðal alvarlegustu afleiðinga slysa og getur haft
mikil áhrif á líf hins slasaða, fjölskyldu hans og samfélagið í heild.
Oftast er þetta varanlegur skaði og sá sem í hlut á getur þurft að
reiða sig á heilbrigðiskerfið og félagsmálayfirvöld með marga eða
alla þætti daglegs lífs til æviloka. Mænuskaði hefur oft mikil áhrif
á andlega líðan einstaklingsins auk þess sem álagið á fjölskyldu
hans getur orðið mikið. Endurhæfing er mikilvæg til að gera hinn
mænuskaðaða eins sjálfbjarga og unnt er og bæta lífsgæði hans.
Þar sem ekki hefur tekist að finna lækningu við mænuskaða þrátt
fyrir miklar rannsóknir hefur áhersla verið lögð á forvarnarstarf
til að fyrirbyggja þessa áverka.
Niðurstöður faraldsfræðirannsóknar frá árinu 2006 sýndu
mjög breytilegt nýgengi mænuskaða milli landa eða allt frá 10,4
(Holland) upp í 83 tilfelli (Alaska) á hverja milljón íbúa. Algengast
var þó að nýgengið væri á bilinu 15-30 á hverja milljón íbúa.1 Sam-
kvæmt samantekt á faraldsfræði mænuskaða sem gerð var árið
2014 var alþjóðlegt nýgengi árið 2007 áætlað 23 á hverja milljón
íbúa2 sem er í góðu samræmi við rannsóknina frá 2006.
Niðurstöður rannsókna víða að úr heiminum hafa sýnt
breytingar á ýmsum þáttum varðandi faraldsfræði mænuskaða í
Inngangur: Mænuskaði er meðal alvarlegustu afleiðinga slysa og þar
sem ekki hefur tekist að finna lækningu við mænuskaða hefur áhersla
verið lögð á forvarnarstarf. Nýgengi mænuskaða er breytilegt milli landa
og ýmsar breytingar hafa orðið á faraldsfræði mænuskaða í áranna rás.
Markmið þessarar rannsóknar var að kanna faraldsfræði mænuskaða af
völdum slysa á Íslandi og leita áhættuþátta sem nýta mætti í forvarnar-
skyni.
Efniviður og aðferðir: Farið var afturskyggnt yfir sjúkraskrár allra sem
greindust með mænuskaða samkvæmt ICD-9/ICD-10 á Landspítala á
árunum 1975-2014. Upplýsinga var aflað um nýgengi, aldur, kynjaskipt-
ingu og orsakir. Notaður var skalinn American Spinal Injury Association
Impairment Scale (AIS) við mat á alvarleika mænuskaða.
Niðurstöður: Á rannsóknartímabilinu hlutu 233 einstaklingar mænuskaða
af völdum áverka, eða 26 á hverja milljón íbúa á ári að meðaltali. Karlmenn
voru 73% og meðalaldurinn 39 ár. Umferðarslys voru algengasta orsök
mænuskaða. Oftast var um að ræða bílveltur í dreifbýli og í að minnsta
kosti helmingi tilfella voru bílbelti ekki notuð. Fall var næstalgengasta
orsök mænuskaða en í þeim orsakaflokki var meðalaldurinn hæstur. Reið-
mennsku- og vetraríþróttaslys voru algengust íþrótta- og tómstundaslysa.
Í um þriðjungi mænuskaðatilfella var um að ræða alskaða á mænu. Við
útskrift höfðu 9% náð fullum bata.
Ályktun: Mikilvægt er að efla enn frekar forvarnir og áróður í tengslum við
bílbeltanotkun og öryggi á vegum landsins. Einnig þarf að leita leiða til að
fækka mænuskaðatilfellum vegna falls, svo sem með því að kanna nánar
ástæður falla hjá eldra fólki og bæta öryggisreglur á vinnustöðum. Hugs-
anlega mætti fækka íþrótta- og tómstundaslysum með forvarnaraðgerð-
um og bættum öryggisbúnaði.
Á G R I P
Mænuskaði af völdum slysa
á Íslandi á árunum 1975-2014
Eyrún Arna Kristinsdóttir1 læknanemi, Sigrún Knútsdóttir2 sjúkraþjálfari, Kristinn Sigvaldason3 læknir,
Halldór Jónsson jr.1,4 læknir, Páll E. Ingvarsson1,2 læknir
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2endurhæfingardeild Landspítala Grensási,
3svæfinga- og gjörgæsludeild, 4bæklunarskurðdeild Landspítala.
Fyrirspurnum svarar Páll E. Ingvarsson, palling@landspitali.is
Höfundar hafa útfyllt eyðublað um hagsmunatengsl.
https://doi.org/10.17992/lbl.2016.11.106
Greinin barst 25. febrúar 2016, samþykkt til birtingar 27. september 2016.
áranna rás.3-6 Má þar einna helst nefna hækkandi meðalaldur slas-
aðra en samkvæmt bandarískum gagnagrunni frá 1973, National
Spinal Cord Injury Database (NSCID), sem inniheldur gögn um
22.000 mænuskaðasjúklinga, hækkaði meðalaldurinn um 9 ár
milli tímabilanna 1973-1979 og 2000-2003.3,7 Aldursdreifingin er nú
orðin tvítoppa, stærsti aldurshópurinn er víðast hvar ennþá ungt
fólk sem oftast hefur slasast í umferðarslysum en aldurshópurinn
≥65 ára er stækkandi og meðal þeirra er fall algengasta orsökin.4
Mænuáverkum af völdum falla virðist fara fjölgandi og sums stað-
ar er fall orðið veigameiri orsök en umferðarslys sem voru lengi
vel algengasta orsök mænuskaða í vestrænum löndum.3-5,8-12 Karl-
menn eru enn í meirihluta þeirra sem fá mænuskaða en hlutfall
kvenna hefur verið að aukast undanfarna áratugi. Samkvæmt
NSCID-gagnagrunninum jókst hlutfall kvenna úr 18,2% í kring-
um 1970 í 21,8% um 2000 og var munurinn marktækur.3
Frá árslokum 1973 hafa nánast undantekningarlaust allir
með mænuskaða á Íslandi legið á Landspítala og fengið endur-
hæfingarmeðferð á Grensásdeild Landspítala í kjölfarið og gefst
því einstakt tækifæri til að gera ítarlega rannsókn á faraldsfræði
mænuskaða á Íslandi. Stuðst var að hluta við gögn úr fyrri rann-
sókn á faraldsfræði mænuskaða á Íslandi á árunum 1975-2009
en niðurstöður hennar voru birtar árið 2012.6 Markmið þessarar
rannsóknar var að afla upplýsinga um nýgengi, algengi, orsakir,
aldur, kynjaskiptingu og alvarleika mænuskaða á Íslandi á 40 ára
tímabili (1975-2014) og kanna hvort hægt væri að finna einhverja
áhættuþætti mænuskaða og bera kennsl á áhættuhópa en slíkar
upplýsingar eru grundvöllur forvarnarstarfs.
• Marktækt betri árangur við að hætta
að reykja en með notkun búprópíons,
nikótínplástra (21 mg) eða lyfleysu í
vikum 9-12 og vikum 9-241
• Ekki marktækt aukin áhætta á
taugageðrænum aukaverkunum*
samanborið við notkun lyfleysu við
að hætta að reykja, óháð sögu um
geðraskanir1
• Hjálpar til við að hætta að reykja með
því að hindra verkun nikótíns og draga
úr þörf fyrir reykingar2,3,4
• Þolist vel og hentar flestum
fullorðnum reykingamönnum sem vilja
hætta að reykja1,3
Hætt að reykja: Bentu
sjúklingum þínum á árangur
meðferðar með CHAMPIX®
Nikótínlaus leið til
að hætta að reykja 3
Fylgstu með reynslu sjúklinga þinna,
svo þú sjáir árangurinn
Ábending: Notað hjá fullorðnum til að hætta reykingum3.
Upplýsingar um CHAMPIX® (vareniclin) er að finna í blaðinu.
Heimildir:
1. Anthenelli RM, et al. Lancet 2016, 22. apr. doi: 10.1016/S0140-6736(16)30272-0 [Rafræn útgáfa áður en prentuð útgáfa kom út]. 2. Jorenby DE, et al. JAMA 2006;296:56-63. 3. CHAMPIX Samantekt á eiginleikum
lyfs, júlí 2016. 4. West R, et al. Psychopharmacology 2008;197:371-377.
*16 meðalalvarlegar og alvarlegar taugageðrænar aukaverkanir, þ.m.t.: kvíði, þunglyndi, óeðlileg líðan, fjandsamleg hegðun (teljast mjög alvarlegar aukaverkanir), æsingur, árásargirni, ranghugmyndir, ofskynjanir,
manndrápshugsanir, oflæti, ofsahræðsla, vænisýki, geðrof, sjálfsmorðshugsanir, sjálfsmorðshegðun og sjálfsvíg (teljast meðalalvarlegar eða alvarlegar aukaverkanir).
P
FI
-1
6-
10
-0
2

P
P-
C
H
M
-D
N
K-
00
43