Læknablaðið - 01.11.2016, Blaðsíða 43

LÆKNAblaðið 2016/102 515
var þjóðflokkurinn Piktar. Er þjóðflokkur
þessi mikil ráðgáta, en hann er talinn hafa
verið þriðjungur íbúa Skota á þeim tíma.
Hafa þeir væntanlega verið kristnir eftir
trúboð Kóllumkilla nokkrum öldum áður.
Hverfur þjóðflokkur þessi úr sögunni eftir
að norrænir menn settust hér að. Vænt-
anlega hafa þeir verið írskir að uppruna
og talað keltneska tungu. Er þeirra fyrst
getið í heimildum á þriðju öld. Mynduðu
þeir mörg lítil konungsríki, til dæmis á
Orkneyjum, en höfuðkonungur þeirra sat
í Inverness.
Herjuðu á Noreg
Eftir að víkingar settust að á eyjunum
upp úr 800 herjuðu þeir þaðan á Noreg á
sumrin, en höfðu vetrarsetu á eyjunum.
Vegna þessa lagði Haraldur hárfagri í
herför vestur með Rögnvaldi Mærajarli á
síðari hluta 9. aldar, tók Hjaltland, Orkn-
eyjar og Suðureyjar, allt vestur að Mön.
Friðaði hann eyjarnar, en í sonarbætur
fyrir Ívar, son Rögnvaldar, sem féll í leið-
angrinum, gaf hann Rögnvaldi Orkneyjar
og Hjaltland. Rögnvaldur gaf síðan Sigurði
bróður sínum löndin. Varð hann þar eftir
og þáði jarlstign af konungi.
Ketill flatnefur Bjarnarson var kon-
ungur á Suðureyjum og Mön í umboði
Haraldar, en frá afkomendum þeirra
Rögnvaldar og Ketils eru nær allir Orkn-
eyjajarlar komnir. Börn þeirra önnur eins
og Hrollaugur Rögnvaldsson og Auður
djúpúðga, Björn austræni, Helgi bjóla,
Jórunn mannvitsbrekka og Þórunn hyrna
Ketilsbörn námu land á Íslandi og eru af
þeim miklar ættir.
Á leiðinni til Thurso var nærst við
Loch Ness, nutum fagurs umhverfis, en
ekki sáum við skrímslið Nessie. Á Suður-
landi var Broch (borg, virki) of Carn Liath
skoðuð, sem byggð mun hafa verið af
Piktum um árið 0. Undruðumst við um-
fang byggingarinnar og hve vel hún hefur
varðveist, en rústir þessar voru í reynd
aðeins forsmekkur þess, sem beið okkar á
Orkneyjum.
Í Thurso var gist á hótelinu St. Clair, en
haldið þaðan með bílferjunni Pentalinn
yfir Pentlandsfjörð til St. Margarets Hope á
syðri Ronaldsey. Siglingin var þægileg, tók
eina klukkustund. Þaðan var ekinn eins
konar strandvegur til Hrosseyjar á varnar-
görðum sem byggðir höfðu verið milli
aðlægra eyja til lokunar hluta Scapaflóa.
Var það gert til að hindra aðgang þýskra
kafbáta að breska flotanum, en það er
önnur saga. Til þessa verks voru fengnir
ítalskir stríðsfangar. Byggðu þeir samhliða
sérkennilega fagurt guðshús úr tveimur
braggabyggingum á eyjunni Lambey og
er ekki hægt annað en að falla í stafi yfir
þessari afurð heimsstyrjaldarinnar síðari.
Frá Lambey var ekið yfir til Kirkjuvogs
(Kirkwall), höfuðstaðar Orkneyja á Hross-
ey, þar sem dvalið var næstu fjóra daga.
Orkneyjar
Það að ferðast um og skoða Orkneyjar
er eins og að ganga um stórt opið safn
einstakra minja. Ber þar hæst minjar frá
forsögulegum tíma eins og hið stórkost-
lega grafhýsi Orkahaug (Maes Howe),
er reistur var fyrir um 5000 árum og
aðrar steinaldarminjar til dæmis „Ring
of Brodgar“ og steinana á Steinnesi áður
umluktir af gerði og síki, mögulega byggt
í trúarlegum tilgangi, til samtengingar við
látna ættingja. Frá sama tíma er steinald-
arþorpið Skara Brae, en talið er að búið
hafi verið í því í 600 ár frá 3100 til 2500 f.
Kr. Þá mun þorpið hafa verið yfirgefið af
óþekktum ástæðum en það síðan grafist í
fjörusandinn. Lýsa rústirnar lífi steinald-
arfólks er hætti hirðingjalífi og setti sig
niður í skipulagt samfélag, er lagði stund á
jarðyrkju og veiðar.
Á Orkneyjum hafa fundist um 120
virki en sérstaða þeirra er sú að í kringum
borgina, sem var að líkindum íverustaður
höfðingja flokksins, samkomustaður og
virki, voru hús annarra íbúa. Eru borgir
þessar flestar byggðar á annarri og fyrstu
öld f. Kr. og er borgin við Gurness gott
dæmi, en eins og áður er getið hverfa
Piktarnir af leiksviðinu við landnám vík-
inganna upp úr 800.
Áhugi okkar ferðafélaganna var þó
einkum bundinn við tímabil Orkneyjajarla
og tengsl þeirra við sögur Íslendinga, allt
frá Sigurði ríka Eysteinssyni til Jóns jarls
Haraldssonar Maddaðarsonar, en Lang-
líf systir hans var heitkona Sæmundar
Jónssonar í Odda. Er hér um að ræða 354
ára tímabil, frá 875-1231. Fylgdum við í
fótspor jarlanna undir leiðsögn Magn-
úsar fararstjóra, en í þessu greinarkorni
mun ég einkum staldra við þrjá þeirra,
Sigurð Hlöðvisson, Þorfinn Sigurðsson Grafhýsið Orkahaugur (Maes Howe) er talið 5000 ára.
Steinaldarbyggðin í Skara Brae.