Læknablaðið - 01.11.2016, Blaðsíða 22

494 LÆKNAblaðið 2016/102
höfðu náð nógu miklum framförum hvað varðar skyn og hreyfi-
getu til að teljast með gerð E við útskrift. Umferðarslys voru orsök
ferlömunar í 51 tilfelli (44%) en fall var næstalgengasta orsökin
(32%, n=38). Af þeim sem voru með þverlömun (paraplegia) voru
37% (n=38) með alskaða, 54% (n=56) með hlutskaða og 9% (n=9)
með gerð E við útskrift. Meðal þeirra voru umferðarslys (37%,
n=38) og föll (36%, n=37) algengustu orsakirnar.
Umræður
Á árunum 1975-2014 voru 233 einstaklingar lagðir inn á Landspít-
ala með mænuskaða af völdum áverka. Landspítalinn þjónar
stórhöfuðborgarsvæðinu en þangað eru einnig send alvarleg slys
af landinu öllu og þeir sem fá mænuskaða á Íslandi koma nán-
ast undantekningarlaust til bráðameðferðar á Landspítala og fá
endurhæfingarmeðferð á Grensásdeild í kjölfarið. Því má ætla að
rannsóknin nái til langflestra sem fengu mænuskaða á Íslandi á
rannsóknartímabilinu og má því í raun kalla rannsóknina lýð-
grundaða. Ekki er þó hægt að útiloka með öllu að til séu dæmi
um að vægur mænuskaði hafi verið meðhöndlaður á öðrum heil-
brigðisstofnunum á landinu. Nýgengi mænuskaða á rannsóknar-
tímabilinu var 26 tilfelli á hverja milljón íbúa að meðaltali en var
þó mjög breytilegt milli tímabila eða allt frá 13 upp í 34 tilfelli á
hverja milljón íbúa. Sá breytileiki skýrist líklega að einhverju leyti
af smæð íslensku þjóðarinnar. Á árunum 2005-2009 sást lang-
hæsta nýgengið sem var þá 34 tilfelli á hverja milljón íbúa.
Árlegt nýgengi mænuskaða hér á landi er mjög sambærilegt
því sem sást í Vestur-Noregi á 50 ára tímabili (1952-2001) sem var
um 26,3 tilfelli á hverja milljón íbúa.12 Nýgengið í Svíþjóð virðist
heldur lægra en á Íslandi, en það var 19,6 á hverja milljón íbúa
á 13 mánaða tímabili á árunum 2006-2007.11 Sama má segja um
nýgengið í Finnlandi en það var 10 tilfelli á hverja milljón íbúa á
árunum 1976-2005.10 Nýgengið hér á landi virðist einnig hærra en
í Austurríki9 (17 tilfelli á hverja milljón íbúa á árunum 2002-2012)
og Skotlandi14 (16 tilfelli á hverja milljón íbúa á árunum 1994-2013).
Ekki er ljóst af hverju þessi munur stafar en mikilvægt er að hafa í
huga að beinn samanburður á niðurstöðum þessara rannsókna er
varhugaverður þar sem þær höfðu sumar mismunandi inntöku-
skilyrði og voru ekki allar lýðgrundaðar. Nýgengi mænuskaða
hér á landi virðist lægra en í Kanada8,16 og Bandaríkjunum3 þar
sem nýgengið er um 40 tilfelli á hverja milljón íbúa. Hugsanlega
stafar þessi munur að einhverju leyti af því að hlutfall ofbeldis-
verka sem orsök mænuskaða í Bandaríkjunum og Kanada er hátt
(17,8% og 8,2%) en á Íslandi hafa aðeins þrír einstaklingar fengið
mænuskaða af þeim orsökum á síðastliðnum fjórum áratugum.3,8
Meðalaldur í rannsóknarhópnum var 39 ár (4-83) en það er að-
eins hærri meðalaldur en fram kemur í alþjóðlegri samantekt á
faraldsfræði mænuskaða þar sem meðalaldurinn var 33 ár.1 Þegar
meðalaldurinn var skoðaður fyrir hvert 5 ára tímabil kom í ljós að
hann jókst marktækt úr 31 í 47 ár á rannsóknartímabilinu. Þessar
niðurstöður eru í samræmi við rannsóknir víða að úr heiminum
sem sýna hækkandi meðalaldur þeirra sem fá mænuskaða.3,4,7
Niðurstöður nýlegrar rannsóknar á faraldsfræði mænuskaða í
Skotlandi sýndu hækkun á meðalaldri úr 44,1 í 52,6 ár á 20 ára
tímabili (1994-2013).17 Orsakir þessarar hækkunar eru ekki þekktar
en hana má að hluta skýra með hækkandi meðalaldri þjóðanna
sem eiga í hlut.3
Vegna smæðar íslensku þjóðarinnar og þar með rannsókn-
arhópsins er varhugavert að draga miklar ályktanir af breyting-
um á hlutfalli kvenna á rannsóknartímabilinu. Þó að munurinn
hafi ekki reynst marktækur þegar rannsóknartímabilið var skoðað
í heild má benda á að helmingur kvennanna slasaðist eftir árið
2000. Niðurstöður rannsóknar sem byggir á bandaríska NSCID-
gagnagrunninum sýndu að hlutfall kvenna af þeim sem slasast
í umferðarslysum, íþróttaslysum og ekki síst þeim sem tilheyra
orsakaflokknum annað hefur hækkað. Þó telja höfundar jafnvel lík-
legra að þessi fjölgun kvenna í hópi þeirra sem fá mænuskaða stafi
af slysum sem verða hjá eldra fólki, til dæmis lágu falli, því konur
eru í meirihluta í eldri aldursflokkum bandarísku þjóðarinnar.3
Niðurstöður fjölþjóðlegrar samantektar á faraldsfræði mænu-
skaða frá árinu 2010 sýndu mjög breytileg hlutföll þverlömunar
milli landa eða allt frá 19% og upp í 68% og það sama gilti um
ferlömun en þar var hlutfallið 32-75%.4 Á Íslandi var hlutfall þver-
lömunar og ferlömunar svipað. Fjölmennasti hópurinn reyndist
samanstanda af einstaklingum sem hlutu ferlömun vegna
hlutskaða á mænu en sá næstfjölmennasti af einstaklingum með
þverlömun vegna hlutskaða. Svipaðar niðurstöður sáust í sam-
bærilegri rannsókn frá Ástralíu.18 Samkvæmt nýlegri rannsókn
frá Skotlandi reyndist hlutfall alskaða þar vera lægra (um 30%) en
hér á landi og á Ítalíu og í Bandaríkjunum. Niðurstöður þeirrar
rannsóknar sýna einnig fjölgun mænuskaðatilfella af gerð C og D
og telja höfundar ástæðuna vera aukinn fjölda mænuskaða vegna
lágra falla meðal eldra fólks en þeir áverkar eru oftast ekki eins
alvarlegir og mænuáverkar af öðrum orsökum.17 Athyglisvert er
R A N N S Ó K N
Mynd 5. Einkaneysla á Íslandi á árunum 1990­2014. Mynd 6. Fjármunamyndun í mannvirkjagerð.
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
20
13
20
14
M
illj
ón
ir
kr
ón
a
á
fö
st
u
ve
rð
la
gi
(2
00
5)
Ár