Læknablaðið - 01.11.2016, Blaðsíða 23

LÆKNAblaðið 2016/102 495
að sjá að alls 20 einstaklingar (9%) náðu nægilegum framförum
í endurhæfingu til að teljast tilheyra flokki E við útskrift, það er
með eðlilegt skyn og fulla hreyfigetu.
Á Íslandi voru umferðarslys algengasta orsök mænuskaða
þegar rannsóknartímabilið var skoðað í heild en hlutfall umferð-
arslysa hefur lækkað úr 54% á árunum 1990-1994 í 23% á árunum
2010-2014. Í meirihluta tilfella var um að ræða bílslys, oftast bíl-
veltu í dreifbýli. Umferðarslys eru einnig algengasta orsök mænu-
skaða í Kanada,16 Bandaríkjunum3 og Ástralíu18 en á Norðurlönd-
um er fall algengasta orsökin.10-12 Rúmlega helmingur þeirra sem
fékk mænuskaða vegna bílslyss var ekki í bílbelti en það hlutfall
gæti verið hærra þar sem upplýsingar um bílbeltanotkun vantaði
fyrir 28%. Þetta gefur ríka ástæðu að auka enn áróður fyrir notkun
bílbelta.
Á árunum 2005-2009 sást mikil aukning falla sem orsök mænu-
skaða og voru þau algengasta orsök mænuskaða á síðasta áratug
rannsóknartímabilsins. Ástæður þessarar aukningar eru ekki ljós-
ar en skýrast hugsanlega af hækkandi meðalaldri þeirra sem fá
mænuskaða en fall var algengasta orsök mænuskaða hjá fólki eftir
sextugt. Þetta er í samræmi við upplýsingar úr bandaríska NSCID-
gagnagrunninum.3 Fall er algengasta orsök mænuskaða í mörgum
nágrannlöndum Íslands, það er Svíþjóð,11 V-Noregi,12 Finnlandi,10
Skotlandi17 og Austurríki.9
Höfundar hafa velt fyrir sér hugsanlegum orsökum þess að
nýgengi mænuskaða á Íslandi jókst mikið á árunum 2005-2009.
Samkvæmt upplýsingum frá Hagstofu Íslands eru þessar ný-
gengisbreytingar í samræmi við aukningu á einkaneyslu á þessu
tímabili19 (mynd 5) sem gæti hafa leitt til aukinnar þátttöku fólks
í frístundaiðkunum og aukningar á byggingaframkvæmdum
(mynd 6).20 Á þessu tímabili sást fjölgun falla sem orsök mænu-
skaða sem gæti tengst aukningu á byggingaframkvæmdum en
í þeirri starfsgrein voru vinnuslys algengust. Upplýsingar úr
Slysaskrá Íslands sýna að hlutfall vinnuslysa jókst á árunum
2003-2006 og náði hámarki árið 2006 þegar það var um 20% en
fór svo lækkandi aftur.21 Á árunum 2005-2009 sást einnig fjölgun
íþrótta- og tómstundaslysa sem mætti hugsanlega rekja til breytts
lífsstíls sem gæti tengst þessari hagfræðilegu uppsveiflu á Íslandi
á tímabilinu. Þó er vert að nefna að á síðustu árum rannsóknar-
tímabilsins sést einnig aukning á einkaneyslu og mannvirkjagerð
án tilheyrandi aukningar á mænuskaðatilfellum. Jafnframt skýrir
þessi hagfræðilega uppsveifla ekki hátt nýgengi mænuskaða á ár-
unum 1975-1979 sem þá var 30 tilfelli á hverja milljón íbúa. Bent
skal á að ökumönnum og farþegum var ekki gert skylt að nota
öryggisbelti fyrr en árið 1981 og forvarnarumræða í tengslum við
umferð var þá lítil sem engin. Einnig má ætla að ástand þjóðvega
á Íslandi á þeim árum hafi verið bágborið miðað við nú.
Þrátt fyrir að rannsóknarhópurinn hafi ekki verið sérlega stór,
eykur óvenju langt rannsóknartímabil gildi rannsóknarinnar, ekki
síst hvað varðar upplýsingar um mikilvægar breytingar á faralds-
fræði mænuskaða á Íslandi undanfarna fjóra áratugi. Rannsóknin
var afturskyggn en því rannsóknarsniði fylgja ákveðnar takmark-
anir. Sem dæmi má nefna skráningu bílbeltanotkunar, sem var
mjög ábótavant, en fróðlegt hefði verið að sjá betur hversu margir
þeirra sem hlutu mænuskaða í bílslysi notuðu ekki bílbelti. Annað
dæmi gæti verið rangt val á ICD-kóða sem mikilvægt er að hafa í
huga við faraldsfræðilega samantekt eins og þessa.
Mænuskaði leiðir oftast til varanlegrar örorku og á meðan ekki
finnst lækning þarf að leita allra ráða til að fyrirbyggja slys sem
valda slíkum meiðslum. Faraldsfræðilegar rannsóknir sem þessi
geta varpað ljósi á áhættuhópa og hugsanlega áhættuþætti og gef-
ið upplýsingar um á hvaða sviðum sé hægt að bæta aðbúnað og
öryggi. Á grundvelli niðurstaðna þessarar rannsóknar er mikil-
vægt að efla forvarnir með áherslu á íþrótta- og tómstundaslys,
einna helst reiðmennsku og vetraríþróttir, en einnig er mikilvægt
að auka enn frekar forvarnir og áróður í tengslum við notkun bíl-
belta og öryggi við akstur á þjóðvegum landsins. Jafnframt þarf
að leita leiða til að fækka mænuskaðatilfellum vegna falls, svo sem
með því að kanna nánar ástæður falla hjá eldra fólki og bæta enn
frekar öryggisreglur á vinnustöðum.
R A N N S Ó K N