Læknablaðið - 01.11.2016, Blaðsíða 20

492 LÆKNAblaðið 2016/102
og meðaltöl tveggja hópa voru borin saman með t-prófi. Meðalald-
ur er sýndur ásamt lægsta og hæsta aldri innan hvers hóps. Þegar
bera átti saman hlutfallslegan mun ólíkra hópa var kí-kvaðrat próf
notað. Tölfræðileg marktækni var miðuð við p-gildi <0,05.
Niðurstöður
Nýgengi ásamt aldurs­ og kynjadreifing
Á rannsóknartímabilinu fengu alls 233 einstaklingar mænuskaða
af völdum áverka. Í töflu I má sjá nýgengi mænuskaða fyrir hvert
5 ára tímabil. Aukning varð á nýgenginu á árunum 2005-2009 en
á því árabili var nýgengið hæst, eða 34 á hverja milljón íbúa. Ný-
gengið lækkaði svo aftur niður í 16 á hverja milljón íbúa á síðustu
5 árunum.
Rannsóknarhópurinn samanstóð af 171 karlmanni (73%)
og 62 konum (27%). Meðalaldurinn var 39 ár (4-83) og ekki var
marktækur munur á meðalaldri kynjanna (p=0,77). Mynd 1 sýnir
fjölda einstaklinga í hverjum aldursflokki en eins og sést þar var
aldursflokkurinn 21-30 ára fjölmennastur með 57 einstaklinga.
Þegar rannsóknartímabilið var skoðað í heild reyndist meðalaldur
mænuskaðaðra hækka marktækt frá upphafi til enda (p=0,002) en
þó voru talsverðar sveiflur á meðalaldri milli tímabila (mynd 2).
Rúmur helmingur kvennanna slasaðist eftir árið 2000 en þó varð
ekki marktæk aukning á hlutfalli kvenna á rannsóknartímabilinu
(p=0,667). Í öllum aldursflokkum voru karlmenn í meirihluta að
undanskildum aldursflokkinum 1-10 ára en í honum voru tveir
drengir og tvær stúlkur.
Orsakir
Í töflu II má sjá helstu orsakir mænuskaða á rannsóknartímabil-
inu ásamt meðalaldri, hlutfalli >60 ára og kynjahlutföllum í hverj-
um orsakaflokki. Eins og sést voru umferðarslys algengasta or-
sök mænuskaða (40%, n=94). Flest umferðarslys voru bílslys (90%,
n=85) en aðrar gerðir umferðarslysa voru vélhjólaslys (9%, n=8) og
reiðhjólaslys (1%, n=1). Meðal bílslysa voru bílveltur algengastar
(58%, n=49) en árekstur var orsökin í 15 tilfellum (18%) og útaf-
keyrsla í 14 (16%). Í 5 bílslysum (6%) var um að ræða slys á gangandi
Efniviður og aðferðir
Sjúkragögn allra sem greinst höfðu með mænuskaða á árunum
1975-2014 samkvæmt International Classification of Diseases (kóð-
ar 806-806.9, 952 og 953 í ICD-9 og S14-S14.6 í ICD-10) voru yfirfarin
með tilliti til aldurs, kyns, orsaka og alvarleika mænuskaðans. Þeir
einstaklingar sem létust áður en þeir komust á sjúkrahús og þeir
sem eingöngu höfðu hlotið áverka á taugarót voru undanskildir úr
rannsóknarhópnum.
Við flokkun á orsökum mænuskaða var notast við alþjóðlegt
flokkunarkerfi, International Spinal Cord Injury Core Data Set, en
samkvæmt því skal flokka orsakirnar í íþrótta- og tómstundaslys,
líkamsárásir, flutningsslys (svo sem umferðarslys og flugslys),
fall og loks aðrar orsakir.13 Flokkunarkerfinu var þó ekki fylgt ná-
kvæmlega þar sem líkamsárásir eru mjög sjaldgæf orsök mænu-
skaða hér á landi og voru þær því hafðar undir yfirflokknum
annað. Einnig ættu flugslys tæknilega séð að flokkast undir flutn-
ingsslys en þau voru höfð í yfirflokknum annað af sömu ástæðu.
Að auki voru skoðaðir helstu undirflokkar þessara orsaka, svo
sem ólíkar gerðir umferðarslysa og íþrótta- og tómstundaslysa.
Fall var flokkað í lágt fall (<1 m), hátt fall (1-5 m) og háorkufall (>5
m) og kannað var hvort um væri að ræða vinnuslys. Fyrir þá sem
hlutu mænuskaða vegna umferðarslysa var leitað upplýsinga um
bílbeltanotkun og athugað hvort slysin hefðu orðið í þéttbýli eða
dreifbýli.
Við mat á alvarleika mænuskaða var notaður kvarðinn Amer-
ican Spinal Injury Association Impairment Scale (AIS) en sam-
kvæmt honum er mænuskaði flokkaður frá A til E þar sem A er
alskaði á mænu en B, C og D eru misalvarlegar gerðir hlutskaða.
Við hlutskaða er skyn varðveitt að hluta til en hreyfigeta er ýmist
engin (gerð B), verulega skert (gerð C) eða vægt skert (gerð D).14
Einstaklingar með mænuskaða af gerð A, B og C verða háðir hjóla-
stól en hreyfifærni og sjálfsbjargargeta þeirra fer þó eftir umfangi
og hæð skaðans. Meirihluti þeirra sem eru með mænuskaða af
gerð D endurheimta hæfnina til að geta gengið með eða án hjálp-
artækja.15 Þeir sem endurheimta skyn og hreyfigetu að fullu í kjöl-
far mænuskaða teljast með gerð E.14
Tölfræðiúrvinnsla
Gögnum var safnað í Excel (© 2015 Microsoft) og tölfræðiúr-
vinnsla fór fram í tölfræðiforritinu R (© The R Foundation). Notað
var stikapróf (parametric tests) til að lýsa normaldreifðum gögnum
R A N N S Ó K N
Mynd 1. Fjöldi einstaklinga með mænuskaða af völdum áverka í hverjum aldursflokki.
Tafla I. Fjöldi einstaklinga og árlegt nýgengi skoðað fyrir hvert 5 ára tímabil.
Árabil Fjöldi með mænuskaða
(n=233)
Árlegt nýgengi á hverja
milljón íbúa
1975-1979 33 30
1980-1984 21 18
1984-1985 28 23
1989-1990 26 20
1994-1999 17 13
2000-2004 30 21
2005-2009 52 34
2010-2014 26 16