Læknablaðið - 01.11.2016, Blaðsíða 10

482 LÆKNAblaðið 2016/102
Inngangur
Nýgengi sáraristilbólgu hefur aukist stöðugt á Íslandi frá 1950
til 2009. Nýgengið var 7,4 á tímabilinu 1950-1979,1 11,7 1980-1989,2
16,6 1990-19943 og 20,4 1995-2009.4 Fyrir tímabilið 2005-2009 var ný-
gengið 22,1.4
Brottnám á ristli og endaþarmi er mikilvægur þáttur í með-
ferð á sáraristilbólgu. Ábendingar fyrir bráðaaðgerð eru oftast
bráð ristil bólga sem ekki ræðst við með lyfjum og sjaldnar rof á
ristli eða blæðingar. Ábendingar fyrir valaðgerðum eru skortur
á svörun við lyfjameðferð, krabbamein eða krabbameinsáhætta,
þrenging á görn, fylgisjúkdómar utan garnarinnar og þegar börn
þrífast ekki.5,6 Líkur á þörf fyrir ristilbrottnám eru 31% lægri meðal
þeirra sem hafa verið meðhöndlaðir með infliximab en með cyclo-
sporíni. Hlutfall sjúklinga sem fer í ristilbrottnám er hærra í fyrsta
„kasti“ en síðari „köstum“ (17,2% á móti 10,6%). Alvarleiki ristil-
bólgu og aldur eru mikilvægir forspárþættir fyrir ristilbrottnám.7
Hlutfall sjúklinga með sáraristilbólgu sem þarf á aðgerð að halda
einu, 5 og 10 árum eftir greiningu var 4,9%, 11,6% og 15,6% árin
1955-70 og hefur farið lækkandi síðustu 6 áratugi. Meðal sjúk-
linga sem greindust árin 2000-2010 var hlutfallið eftir eitt og 5 ár
Tilgangur: Þónokkur hluti sjúklinga með sáraristilbólgu fer í ristilbrott-
nám. Markmið rannsóknarinnar var að kanna lífsgæði þessara sjúklinga
eftir aðgerð.
Efniviður og aðferðir: Allir sjúklingar með sáraristilbólgu sem fóru í ristil-
brottnám á Landspítala eða Sjúkrahúsi Akureyrar á árunum 1995-2009
og voru á lífi í upphafi rannsóknar voru í úrtakinu. 106 sjúklingar fengu
senda þrjá spurningalista. SF-36v2 og EORCT QLQ-CR29 eru staðlaðir
lífsgæða listar þar sem spurt er um almennt viðhorf til heilsu og um ein-
kenni frá endaþarmi eða stóma. Þriðji listinn innihélt starfrænar spurn-
ingar hannaðar af rannsóknaraðilum.
Niðurstöður: Svör bárust frá 83 (78%), 45 körlum (54%) og 38 konum
(46%). Meðalaldur við aðgerð var 45 ár (10-91 ár). Fjörutíu og fjórir (53%)
höfðu garnarauf, 28 (34%) innri garnapoka (IPAA) og 11 (13%) tengingu
mjógirnis í endaþarm. Hjá sjúklingum þar sem endaþarmur var fjarlægður
lýstu 37% breytingum á þvaglátum og 46% á kynlífi eftir aðgerð. 75%
svarenda með innri garnapoka lýstu hægðaleka en hann var vægur
samkvæmt Wexner-skala hjá 83% þeirra. Enginn munur var á lífsgæðum
þátttakenda og almenns þýðis samkvæmt SF-36v2. Sjúklingar höfðu litlar
áhyggjur af heilsu, líkamsímynd eða þyngd og höfðu aðeins mild einkenni
samkvæmt EORTC QLQ-CR29.
Ályktanir: Algengt var að breytingar yrðu á þvaglátum og kynlífi eftir
aðgerð þegar endaþarmur var fjarlægður. Hægðaleki hjá þeim sem fengu
innri garnapoka virtist mun algengari en búist var við. Ekki var marktækur
munur á lífsgæðum þeirra sem höfðu farið í aðgerð og almenns þýðis.
Niðurstöður rannsóknarinnar eru mikilvægar þegar verið er að upplýsa
sjúklinga um aðgerðarmöguleika þar sem brottnám á ristli eða það að
hafa stóma virðist ekki skerða lífsgæði.
Á G R I P
2,3% og 7,6%.8 Aðalaðgerðin vegna sáraristilbólgu er brottnám á
ristli og endaþarmi með endagarnarauf. Stómapokinn getur verið
óþægilegur og hindrað þá sem þurfa að hafa hann. Breytingar á
meðferðinni hafa því miðast við það að losa sjúklinga við stóma-
pokann. Ef endaþarmurinn er ekki sjúkur er hægt að skilja hann
eftir og tengja smáþarminn í efsta hluta endaþarmsins.9 Árið 1971
gerðu Parks og Nichols innri garnapoka (ileal pouch­anal anastomos­
is, IPAA) sem þeir tengdu niður í endaþarmsopið.10 Við þá tegund
aðgerðar er oft útbúin tímabundin garnarauf (covering loop ileos­
tomy) sem síðar er sökkt.
Nýgengi þarmabólgusjúkdóma í vestrænum löndum hefur ver-
ið að aukast frá því um miðja 20. öld og aukningin virðist tengjast
umhverfisþáttum.11 Þó liggja ekki fyrir nákvæmlega hvaða þættir
í umhverfinu (lífsstíll, mataræði, aukið hreinlæti eða annað) tengj-
ast þróun sjúkdómanna.12 Þó miklar framfarir hafi orðið í lyfja-
meðferð þarmabólgusjúkdóma undanfarin ár er alltaf stór hluti
sjúklinga sem á endanum þarf á aðgerð að halda.
Lífsgæði sjúklinga með alvarlega sáraristilbólgu batna umtals-
vert eftir brottnám á ristli og samsvara jafnvel lífsgæðum almenns
þýðis í erlendum rannsóknum.13,14 Lífsgæði sjúkinga með garna-
rauf og innri garnapoka eru svipuð.15-17 Tilgangur rannsóknarinn-
ar var að meta árangur aðgerða hjá þeim sem fóru í brottnám á
ristli og endaþarmi vegna sáraristilbólgu á Íslandi 1995-2009 með
tveimur lífsgæðaprófum SF-36v2 (Short Form (36) Health Survey)
og EORTC QLQ-CR29 (European Organization for Research and
Treatment of Cancer Quality of Life Questionnaire – Colorectal 29)
og spurningalista sem var hannaður af rannsakendum sjálfum.
Lífsgæði eftir ristilbrottnám
vegna sáraristilbólgu
Katrín Guðlaugsdóttir1, Elsa B. Valsdóttir1,2, Tryggvi B. Stefánsson1
Höfundar eru öll læknar
R A N N S Ó K N
1Skurðdeild Landspítala, 2læknadeild Háskóla Íslands.
Fyrirspurnum svarar Elsa B. Valsdóttir, elsava@landspitali.is
Höfundar hafa útfyllt eyðublað um hagsmunatengsl.
https://doi.org/10.17992/lbl.2016.11.105
Greinin barst 19. janúar 2016, samþykkt til birtingar 22. september 2016.