Læknablaðið - 01.06.2016, Side 24

284 LÆKNAblaðið 2016/102
bera ábyrgð á ýmsum þáttum umönnunar sinnar sem áður var í
höndum heilbrigðisstarfsfólks, þar með talið að fasta á réttan hátt.
Í ljósi neikvæðra áhrifa óþarflega langrar föstu gegnir fræðsla til
sjúklinga því veigamiklu hlutverki.
Sjúklingafræðsla þjónar þeim tilgangi að veita sjúklingum
upplýsingar svo þeir geti tekið upplýsta ákvörðun um meðferð
sína18 og því er mikilvægt að þeir viti til hvers er ætlast af þeim
og í hvaða tilgangi. Bestur árangur í fræðslu skurðsjúklinga næst
með notkun fjölbreyttra miðla, til dæmis skriflegra upplýsinga
ásamt munnlegri leiðsögn17,18 og sama á við um fræðslu um föstu.19
Árið 2008 var skurðsjúklingum á Landspítala almennt ráðlagt
að fasta á mat og drykk frá miðnætti. Hjúkrunarfræðingar og
svæfingalæknar á skurðlækningasviði réðust í breytingar á verk-
lagi á árunum 2009-2010 með útgáfu og kynningu á nýjum leið-
beiningum til starfsfólks og sjúklinga.19,20 Rannsóknin sem hér er
til umfjöllunar var gerð árið 2011 eða einu ári eftir að innleiðingin
fór fram og var tilgangur hennar að kanna hversu lengi sjúklingar
föstuðu fyrir skurðaðgerð og hvaða leiðbeiningar þeir fengu varð-
andi föstu.
Settar voru fram eftirfarandi rannsóknarspurningar:
1. a) Hversu lengi fasta sjúklingar Landspítala á mat og drykk
fyrir skurðaðgerð í svæfingu eða slævingu, b) er föstulengd í
samræmi við leiðbeiningar sjúkrahússins, og c) er samband á
milli tímalengdar föstu og bakgrunnsþátta?
2. a) Hvaða leiðbeiningar fengu sjúklingar um föstu fyrir að-
gerð, og b) er samband á milli veittra leiðbeininga um lengd
föstu og bakgrunnsþátta?
Efniviður og aðferðir
Rannsóknarsnið
Þetta var framskyggn lýsandi rannsókn og var gagna aflað annars
vegar úr sjúkraskrá, hins vegar frá sjúklingum með spurninga-
lista.
Úrtak
Í úrtaki voru allir fullorðnir sjúklingar sem lögðust inn á Landspít-
ala eða voru inniliggjandi og fóru í bráðaaðgerð eða valaðgerð
í svæfingu eða slævingu á 5 daga tímabili (frá klukkan 07:00 á
mánudegi til og með klukkan 23:59 á föstudegi) í marsmánuði
árið 2011. Meðtaldir voru allir sjúklingar sem fóru í gegnum mót-
töku skurðstofu og höfðu getu og ráðrúm til að svara spurningum
svæfingahjúkrunarfræðinga um föstu við komu þangað. Sjúkling-
um sem uppfylltu eftirtalin skilyrði var boðið að svara spurn-
ingalista rannsóknarinnar: voru 18 ára eða eldri, skildu íslensku,
bjuggu yfir vitrænni getu til að svara spurningalistanum að mati
hjúkrunarfræðings á deild, og voru komnir á dag- eða legudeild
innan 24 klukkustunda frá því að aðgerð lauk.
Mælingar
Úr sjúkraskrá var safnað upplýsingum um aldur, kyn og hvort um
bráðaaðgerð eða valaðgerð var að ræða, hvenær sjúklingur kom á
móttöku skurðstofu, hvenær hann sagðist hafa borðað síðast mat
og drukkið vökva. Sjúklingar voru skilgreindir sem morgunsjúk-
lingar ef þeir komu á móttöku skurðstofu til og með klukkan 11:29
og eftirmiðdagssjúklingar ef þeir komu eftir þann tíma.
Í spurningalistanum var spurt um: 1) Hvaða upplýsingar sjúk-
lingurinn fékk varðandi föstu (svarmöguleikar: a) að vera fastandi
(hvorki borða né drekka) frá miðnætti, b) að borða ekki mat síð-
ustu 6 klukkustundir fyrir aðgerð en drekka tæra drykki þar til
tvær klukkustundir væru til aðgerðar, c) annað, þá hvað?). 2) Form
upplýsinga (svarmöguleikar: a) skriflegar (í tölvupósti, eða á papp-
írsformi), b) munnlegar, c) fékk engar upplýsingar, d) ekki viss/
man ekki, e) annað, þá hvað?). 3) Hvort sjúklingurinn hefði fengið
upplýsingar um mikilvægi föstu fyrir aðgerð (svarmöguleikar: a)
já, b) nei c) ekki viss/man ekki). Þá var spurt hversu mikinn þorsta
á bilinu 0-10 sjúklingurinn hefði upplifað meðan á föstu stóð (0
táknar engan þorsta og 10 mesta hugsanlega þorsta). Að lokum var
spurt hvort sjúklingurinn hefði fundið fyrir ógleði eftir skurðað-
gerð og voru svarmöguleikar já eða nei.
Gagnasöfnun.
Gögnum var safnað daglega úr tölvukerfinu Orbit um hvaða
sjúklingar voru áætlaðir í skurðaðgerð og legudeild þeirra. Eft-
ir innlögn, en fyrir sjálfa aðgerðina, kynntu deildarstjórar eða
staðgenglar þeirra á dag- eða legudeildum spurningakönnunina
fyrir þeim sjúklingum sem uppfylltu þátttökuskilyrði og afhentu
svo spurningalistann þeim sem vildu taka þátt. Spurningalistum
svöruðu sjúklingar eftir aðgerð en fyrir útskrift af sjúkrahúsinu
og rannsakendur söfnuðu þeim saman í lok aðgerðardags. Eftir
aðgerðina var safnað upplýsingum úr sjúkraskrá um tímalengd
föstu.
Leyfi fyrir framkvæmd rannsóknarinnar var fengið frá
siðanefnd Landspítala og Persónuvernd svo og framkvæmdastjór-
um lækninga, skurðlækningasviðs og kvenna- og barnasviðs.
Tölfræðileg úrvinnsla
Lýsandi tölfræði var notuð til að lýsa einkennum úrtaksins og
greina svör úr spurningalista. Reiknað var meðaltal, staðalfrávik
og spönn fyrir samfelldar breytur, og tíðni og hlutföll fyrir flokka-
breytur. Tímalengd föstu var reiknuð sem sá tími sem leið frá því
að sjúklingur sagðist hafa hafið föstu og þar til hann kom á mót-
töku skurðstofu. Tvíhliða t-próf var notað til þess að bera saman
meðaltíma föstu á milli tveggja óháðra hópa.
Við skoðun á sambandi föstulengdar og upplýsinga voru búnar
til tvær tvívalsbreytur sem lýstu því hvort sjúklingur hefði fengið
upplýsingar um föstu á mat annars vegar og á drykk hins vegar
samkvæmt gildandi leiðbeiningum. Önnur breytan tók gildið
einn ef sjúklingur hafði fengið upplýsingar um að fasta á mat í 6
klukkustundir, annars tók hún gildið núll. Hin breytan tók gildið
einn ef sjúklingur hafði fengið upplýsingar um að fasta á drykk í
tvær klukkustundir, annars tók hún gildið núll.
Samband þorsta og tímalengdar föstu var metið með raðfylgni.
Samband tímalengdar föstu og aldurs var metið með einfaldri að-
hvarfsgreiningu þar sem lengd föstu er háða breytan og aldur sú
óháða. Í niðurstöðum er gefið upp p-gildi fyrir mat á stuðlinum
við aldur í aðhvarfsjöfnunni.
R A N N S Ó K N