Læknablaðið - 01.06.2016, Side 46

306 LÆKNAblaðið 2016/102
U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
1Smitsjúkdómalæknir, yfirlæknir sýkingavarnadeildar,
2deildarstjóri sýkingavarnadeildar,
3hjúkrunarfræðingur á flæðisdeild,
4smitsjúkdómalæknir á Landspítala.
Á undanförnum áratugum hafa á þriggja
til fimm ára fresti komið upp atvik, far-
sóttir eða faraldrar afar áhættusamra
sjúkdóma í heiminum. Þar má nefna
atvik eins og miltisbrandsárásirnar í
Bandaríkjunum1 (hryðjuverkaárásir með
sýklavopni sem hefðu mögulega getað
valdið alvarlegum faraldri), sjúkdóma eins
og SARS,2 inflúenzu H5N1,3 inflúenzu
H1N1pdm2009,4 chikungunya,5 ebólu,
MERS,6 zika7 og marga fleiri.8 Þessir
sjúkdómar eiga það sameiginlegt að geta
dreifst mjög vel milli manna, ýmist beint
(ebóla, SARS með snerti-, dropa- eða
úðasmiti) eða með hjálp skordýra (zika,
chikungunya með mosk ítóflugum).
Margir þeirra voru þekktir sem staðbund-
in vandamál en við það að komast inn á
ný svæði orsökuðu þeir alvarlega faraldra
(ebóla). Þá eru nokkrir sjúk dómanna
nýuppgötvaðir í kjölfar þess að þeir ollu
alvarlegum faröldrum eða jafnvel far-
sóttum (SARS, MERS, H1N1pdm2009).
Þá geta margir þeirra dreifst vel milli
fólks (inflúensa, ebóla) og þannig skapað
möguleika á mjög stórum farsóttum sem
geta borist um allan heim. Aðrir sjúkdóm-
ar (zika, chickungunya) eru bundnir af
sjúkdómsberandi skordýrum (vectorum)
eins og moskítóflugum. Dreifing þeirra er
því bundin svæðum þar sem viðkomandi
skordýr lifir og geta því ekki dreifst jafn
víða. Fjölmiðlar hafa alltaf fjallað mikið
um þessa faraldra þegar þeir hafa geisað
og við það hefur skapast ótti gagnvart
þeim hjá almenningi og jafnvel heilbrigðs-
starfsmönnum.
Með bættum samgöngum hefur hætta
aukist á að fá smitsjúkdóma til Íslands
sem fyrir fáum áratugum var nær óhugs-
andi að gætu borist hingað. Nú er svo
komið að hægt er að fljúga frá myrkviðum
frumskóga Afríku eða Suður-Ameríku á
innan við sólarhring en það er langt innan
meðgöngutíma flestra sjúkdóma. Þar að
auki hafa ferðalög aukist gríðarlega um
heiminn og þar með hætta á enn frekari
dreifingu smitsjúkdóma.
Ebólufaraldurinn sem hófst árið 2014
í Vestur-Afríku er sá stærsti og skæðasti
sem sögur fara af.9,10 Jafnframt er hann
fyrsti ebólu-faraldurinn á þessu svæði.
Upphaflega er ebólu-faraldurinn rakinn
til staks tilfellis þar sem barn smitaðist
líklega af leðurblöku í desember 2013.11 Út
frá því tilfelli smituðust sífellt fleiri, uns
fjöldi tilfella var orðinn það mikill í mars
2014 að skilgreiningum faraldurs var náð.
Í ebólu-faraldrinum sýktust samtals 28.639
einstaklingar og 11.316 þeirra létust. Af
þeim voru 815 heilbrigðisstarfsmenn með
staðfest smit og 225 með mögulegt smit, af
þessum samtals 1040 smituðu heilbrigð-
isstarfsmönnum létust 418.12 Faraldurinn
geisaði fyrst og fremst í Vestur-Afríku; í
Gíneu, Sierra Leone og Líberíu en teygði
auk þess anga sína til fleiri ríkja, bæði
innan Afríku og utan (Nígeríu, Malí,
Senegal, Spánar og Bandaríkjanna). Auk
þess voru veikir einstaklingar fluttir til
meðhöndlunar til fleiri landa (Bretlands,
Noregs, Þýskalands, Hollands og fleiri).
Sumarið 2014 var ljóst að ebólu-faraldur-
inn var orðinn útbreiddari og skæðari en
fyrri ebólu-faraldrar og greinilegt að hann
dreifðist milli landa, bæði innan Afríku
og utan. Því var ljóst að íslensk heilbrigð-
isyfirvöld og Landspítali sérstaklega urðu
að undirbúa sig fyrir komu sjúklinga sem
gátu verið smitaðir.
Stjórnun og undirbúningur á Landspítala
Farsóttanefnd Landspítala hefur starfað
frá því SARS-faraldurinn kom upp árið
2003. Hlutverk hennar hefur meðal annars
verið að fylgjast með farsóttum og annarri
heilsufarsvá sem gæti haft áhrif á Íslandi
og huga að viðeigandi undirbúningi. Um
leið og ljóst var að ebólu-faraldurinn í
Vestur-Afríku var orðinn útbreiddur og
hætta var á dreifingu tilfella til Evrópu
hóf nefndin virkan undirbúning. Mikil
samvinna var á öllum stigum á milli
Embættis sóttvarnarlæknis, spítalans og
Almannavarna. Í byrjun var stuðst við
fyrri áætlanir Landspítala sem höfðu
verið útfærðar í tengslum við SARS 2003,
fuglaflensuna 2005 en best reyndist áætl-
unin sem stuðst var við í svínaflensunni
2009 og reynslan af þeirri áætlun var
dýrmæt við ebólu- undirbúninginn. Inn-
an Landspítala þurfti að huga að öllum
þáttum þess að taka á móti sjúklingum
útsettum fyrir ebólu, mati á smithættu,
meðferð, innlögn og einangrun. Þá varð
að huga sérstaklega að þörfum starfsfólks
Landspítalinn og ebóla,
lærdómur og framtíðin
Ólafur Guðlaugsson1, Ásdís Elfarsdóttir2, Hildur Helgadóttir3, Sigurður Guðmundsson4
HAUSTÞING LÆKNAFÉLAGS AKUREYRAR
Læknafélag Akureyrar heldur haustþing sitt laugardaginn 15. október 2016. Þingið verður haldið í kvos
Menntaskólans á Akureyri. Efni þingsins verður fæðinga- og kvensjúkdómafræði. Nánari upplýsingar
verða birtar síðar.