Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.1996, Qupperneq 7

María Guðmundsdóttir, hjúkrunarfræðingur M.N.
Syrgjendur og hefðbundnar
hugmyndir um sorg
Hefðbundnar hugmyndir um sorg og sorgarviðbrögð hafa töluvert verið gagnrýndar og er dregið í
efa að þœr lýsi nœgilega vel reynslu þeirra syrgjenda sem orðið hafa fyrir missi ndins œttingja eða
vmar. Fram að þessu hefur sorginni fyrsl og fremst verið lýst sem einstaklingsbundnu ferli en áhrif
hennar á Jjölskylduna sem heild hafa lítt verið könnuð. Þar sem hjúkrunar-frœðingar hafa í starfi
sinu löngum stuðst við hefðbundnar hugmyndir er mikilvœgt að þeir kynni sér gagnrýni jressa sem
°g önnur viðhorf til sorgarinnar.
Marfa Guðmundsdóttir lauk
B.S. prófi í hjúkrunarfræði
frá Háskóla Islands 1980 og
M.N. prófi í hjúkrunarfræði
með áherslu á fjölskyldu-
meðferð frá háskólanum
í Calgary í Kanada 1992.
Hún er nú f doktorsnámi
í hjúkrun við Kalíforníu-
háskóla f San Fruncisco
í Bandaríkjunum.
•*- lest okkar hafa ákveðnar skoðanir og staðfasta trú sem
mótar hegðun okkar og viðhorí. Slíkar skoðanir eiga uppruna
sinn í' uppeldi okkar og menningu og hafa því þróast frá einni
kynslóð til annarrar. Þær liggja oft djúpt í vitund okkar og hafa
dlirií á hvað við teljum vera rétt og rangt.í hegðun og fari okkar
sjálfra sem og annarra (Borhek og Curtis, 1983). Við höfum oft
ákveðnar skoðanir á því hvernig beri að hegða sér þegar sorgin
ber að dy rum. Þessar skoðanir okkar byggjast á gömlum og
rotgrónum hefðum samfélagsins og þeirri viðbótarþekkingu
sem til dæmis við hjúkrunaifræðingar höfum aflað okkur í námi
og slarfi.
Við lestur fræðigreina má sjá að fræðimenn hafa gefið sér
ákveðnar forsendur um hvernig skuli bregðast við missi náins
ættingja eða vinar. Þessar forsendur eru meðal annars byggðar
a rannsóknum, kenningasmíð og klínískri reynslu sérfræðinga.
En þær eru einnig byggðar á þeim menningarlega arfi sem
•nótar viðhorf og skoðanir sérfræðinganna (Wortman og Silver,
1989).
Hefðbundnar og jafnframl ríkjandi hugmyndir um sorg og
sorgarviðbrögð hafa töluvert verið gagnrýndar undanfarið og
telja ýmsir að þær lýsi ekki nægilega vel reynslu þeiira syrgj-
enda sem orðið hafa fyrir missi náins ættingja eða vinar.
Einnig er talið að stöðug trú á þessar hugmyndir hafi orðið til
þess að sorgarviðbrögð séu metin sem annaðhvort rétt eða röng,
það er að segja ýmisl er litið á þau sem eðlileg eða óeðlileg.
Ríkjandi hugmyndir um sorg
Hefðbundið er að skoða sorgarviðbrögð í formi stiga eða
lerlis sem syrgjandinn gengur í gegnum. Þess er vænst að
syrgjandinn gangi í gegnum þessi stig eða þetta ferli en þó ekki
endilega í fyrir fram ákveðinni röð (Kubler-Ross, 1969;
Lindemann. 1944; Parkes, 1972). Sorgarviðbrögðum hefur
einnig verið lýst í formi verkefna sem syrgjandinn þarf að
takast á við á leið sinni til aðlögunar að missinum (Worden,
1982). Þessir fræðimenn eiga það sameiginlegt að líta á sorg-
*na sem tímabundið fyrirbæri í lífi einstaklingsins. Lindemann
(1944) áleit að hægt væri að vinna úr sorginni á um það bil
fjórum til sex vikum, en Worden (1982) hélt að tvö ár væri nær
jagh Væri sorgarferlinu ekki lokið að þessum tíma loknum var
l'bð á sorgina sem sjúklegt ástand.
Cowles og Rogders (1991) athuguðu vandlega ýmsar
greinar og bækur sem hafa verið skrifaðar um sorgarviðbrögð
innan hjúkrunar- og læknisfræði. 1 framhaldi af þessari
athugun ákváðu þær síðan að setja saman skilgreiningu á sorg
sem best myndi lýsa ríkjandi hugmyndum. Samkvæmt
skilgreiningunni er sorginni lýst sem kröftugu, gegnsýrandi og
mjög einstaklingsbundnu ferli. Einnig komust þær að raun um
að sorgin hefði ákveðin takmörk og utan þessara takmarka væri
hún óviðeigandi, ógeðfelld eða sjúkleg. Wortman og Silver
(1989) komust að sömu niðurstöðu eftir að hafa gert ílarlega
úttekt á heimildum. Þær fundu að þeir sem ekki brugðust við
missi ættingja eða vinar með mikilli þjáningu voru taldir
afneita sorginni og jafnvel sagt að þeir væru óhæfir lil að
mynda sterk tengsl við aðra.
Gagnrýni á heföbundnar hugmyndir
Ymsir hafa orðið til þess að gagnrýna hefðbundnar
hugmyndir um sorgina. Watson og Lee (1993) gagnrýndu þær
hugmyndir að syrgjandinn gengi í gegnum fyrirfram ákveðin
sorgarstig sem væru svo túlkuð sem eðlileg sorgarviðbrögð.
Þær töldu þessa skoðun oft og tíðum vera mjög til trafala í
samstarfi við syrgjendur og fremur til þess fallna að dæma
syrgjendur en aðstoða.
Wortman og Silver (1989) töldu að hefðljundnar
hugmyndir hefðu ekki staðist prófanir nægilega vel, en það
þýðir að ýmsar rannsóknir virðast ekki styðja þær forsendur
sem hugmyndirnar byggja á. Til dæmis gagnrýndu Wortman og
Silver þá skoðun að nauðsynlegt væri að vinna sig gegnum
sorgina. Með vinnu áttu þær við þá sem reyna markvisst að
leita skýringa á dauðsfallinu og aíleiðingum þess.
Hefðbundnar hugmyndir byggja á þeirri forsendu að sorg
sé tímabundið ástand sem ljúki með fullri aðlögun að breyttu
ástandi. Að öðrum kosti er um að ræða sjúkleg eða á einhvern
hátt óeðlileg sorgarviðbrögð. Þessi fullyrðing hefur hvað oftast
verið véfengd með rannsóknum (Kelly, 1991; Rosenbaum,
1991). Rando (1986) taldi til dæmis að sorg foreldra væri
ævilangt ferli og þess vegna kærnu hefðbundnar kenningar um
sorgina að takmörkuðu gagni við að lýsa reynslu foreldra af
barnsmissi.
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 2 . tbl. 72. árg. 1996