Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.1996, Síða 36

(1992) telur orsök meðvitundar í svæfingu oftast vera mannleg
mistök eða í um 90% tilvika en einnig vegna bilana í tækjum.
Hann telur að ekki sé tekið nóg tillit til þarfa sjúklinga fyrir
misstóra lyfjaskammta og það sé ein aðalástæðan fyrir
meðvitund í svæfingu.
Margar rannsóknir hafa verið gerðar á því hvernig hægt sé
að fylgjast með meðvitund í svæfíngu. Hafa þær m.a. snúið að
mælingum á rafboðum í heila (EEG). Niðurstöðumar benda til
þess að EEG mæling í svæfingu gefi ekki nógu nákvæma mynd
af meðvitundarástandi sjúklingsins (Dwyer, Rampil, Eger og
Bennett, 1994). Fleiri aðferðir hafa verið reyndar, en flestar
þykja erfiðar í framkvæmd og ekki nógu nákvæmar (Kole,
1993; Macleod, 1992).
Tíðni meðvitundar í svæfingu er frá 0,2 % - 1 % (Jones,
1994; Liu, Thorp, Graham og Aitkenhead, 1991; Macleod,
1992) og hefur farið lækkandi síðustu 15 árin vegna aukinnar
umræðu um efnið. Sjaldnast finna sjúklingar fyrir verkjum þó
þeir séu með meðvitund í svæfingu (Jones, 1994; Macleod,
1992) . Þeir sjúklingar sem þola minni skammta af svæfinga-
lyfjum vegna eðlis aðgerðarinnar sem framkvæma á svo sem
fjöláverkasjúklingar og konur sem fara í bráða keisaraskurði
em í meiri hættu á að vera með meðvitund í svæfingunni en
hinn dæmigerði sjúklingur sem fer í skipulagða aðgerð (Jones,
1994; Kole, 1993). Nær öllum sjúklingum sem legið hafa
„vakandi“ í aðgerð ber saman um að það sé vond tilfinning,
hvort sem verkir em samfara því eða ekki. Þeir hafa lýst
ofsahræðslunni sem grípur þá þegar þeir geta ekki látið af sér
vita og er ómögulegt að hreyfa sig vegna áhrifa vöðvaslakandi
lyfja. Sumir þessara sjúklinga geta lýst því er aðgerðin hófst og
kviðurinn var opnaður með óbærilegum sársauka. Enn aðrir
hafa lýst því er þeir lágu vakandi á skurðarborðinu og skynjuðu
allt sem fram fór í kringum þá án þess að kveljast, þeir reyndu
að hrópa á hjálp en vom ófærir um að láta af sér vita. Réttmæti
frásagna sjúklinganna er staðfest af þeim sem í kringum
aðgerðirnar voru (Jones, 1994; Macleod, 1992; Payne, 1994).
Heyrnin er það skilningarvit sem síðast hverfur við
svæfingu og kemur fyrst til baka þegar svæfingin verður
léttari. Sumir fræðimenn halda því fram að svæfðir sjúklingar
geymi margt af því sem þeir hafa reynt í undirmeðvitund sinni.
Er það sérstaklega ef þeir hafa heyrt eitthvað neikvætt um sig
eins og að „krabbameinið hafi breiðst út um allt“ (Bennett,
1993) .
Meðvitund í svæfingu getur haft alvarlegar
langtímaafleiðingar. Helstu einkenni em kvíði, erfiðleikar með
svefn, martraðir og hræðsluhugsýki, auk margskonar erfiðleika
við að takast á við hið daglega líf. Margir þessara sjúklinga
hafa verið óvinnufærir eftir þessa lífsreynslu og fengið greiddar
háar miskabætur vegna vanlíðunar og vinnutaps, m.a. í
Bandaríkjunum og Bretlandi. Meðvitund í svæfingu hefur verið
líkt við „post traumatic stress disorder“ (sem á íslensku hefur
verið þýtt áfallahugsýki) og þurfa sjúklingarnir á mikilli
sálfræðilegri hjálp að halda til að vinna sig út úr henni (Aune,
1992; Jones, 1994; Macleod, 1992; Payne, 1994). Einkenni
áfallahugsýki eru m.a.: reynsla sem er fyrir utan mörk þess
raunvemlega og er mjög kvíðavekjandi. Endurupplifun
atburðarins í vöku eða draumi. Sinnu- og einbeitingarleysi,
pirringur auk þeirra einkenna sem lýst var hér að ofan.
(Macleod, 1992)
Mikilvægt er að hjúkrunarfræðingar og annað
heilbrigðisstarfsfólk bregðist rétt við ef sjúklingur segir frá
slíkri lífsreynslu eftir aðgerð. Það getur dregið úr hættunni á
áfallahugsýki af völdum meðvitundar í svæfingu (Payne, 1994).
Hjúkmnarfræðingar ættu að taka eftir ef sjúklingurinn nefnir
eitthvað einkennilegt frá aðgerðinni og hvetja hann, strax frá
upphafi, til að tala um reynslu sína. Stundum eru sjúklingar f
vafa um hvort þessi lífsreynsla hafi verið raunvemleg eða
aðeins draumur og eru því hræddir við að tjá sig um hana af
ótta við að þeim sé ekki trúað. Því er mikilvægt að hlusta á
sjúklinginn og hvetja hann til að tjá sig. Einnig skal láta
svæfingahjúkrunarfræðing og svæfingalækni, sem svæfðu
sjúklinginn, vita svo þeir geti fengið skýra mynd af þvf sem
gerðist og rætt við sjúklinginn um það. Þannig gefst þeim færi á
að útskýra fyrir sjúklingi hvað fór úrskeiðis við svæfingu hans.
Það hefur reynst mjög gagnlegt fyrir þessa sjúklinga að ræða
um atburðinn við þá sem sáu um svæfinguna og hefur það
auðveldað þeim að vinna sig frá þessari erfiðu reynslu (Jones,
1994; Macleod, 1992; Payne, 1994). Margir þurfa þó á meðferð
að halda hjá sálfræðingi eða geðlækni.
Vandsvarað er hvort hægt sé að koma alveg í veg fyrir
meðvitund í svæfingu en fram hefur komið að með aukinni
árvekni er án efa hægt að draga úr tíðni hennar. Sumir
fræðimenn hallast að því að segja beri öllum sjúklingum frá
þessari hættu áður en þeir fara í aðgerð. Að mínu áliti er
nægilegt að segja þeim sjúklingum sem fara í bráðaaðgerðir frá
þessum möguleika því þeir eru í meiri hættu en aðrir að lverða
fyrir þessu. Að lokum skulum við muna að heyrnin er það
skilningarvit sem síðast dofnar við svæfingu og kemur fyrst til
baka. Ávallt skal talað með virðingu um sérhvern sjúkling og
gæta þess að hann haldi reisn sinni. Ég enda hér á broti úr
kvæði Einars Benediktssonar „Einræðum Starkaðar“.
Eitt bros getur dimmu í dagsljós breytt,
sem dropi breytir veig heillar skálar.
Þel getur snúist við atorð eitt.
Aðgát skal höfð í nærveru sálar.
Heimildir:
Aune, II. (1992). Sover pasienten. Tidsskri/i for Nordisk Lœgeforening, 112,
2407.
Bennett, H.(1993). The niind during surgery: The uncertain effects of
anesthesia. Advances, The Jonrnal of Mind-Body Health, 9(1), 5-16.
Dwyer, R., Rampil, I., Eger, E. og Bennett, H. (1994). The
electroencephalogram does not predict depth of isoflurane anesthesia.
Anesthesiology, 81, 403-409.
Jones, J.G. (1994). Perception and memory during general anaesthesia.
British Journal of Anaesthesia, 73, 31-37.
Kole, T. (1993). Assessing the potential for awareness and learning under
anesthesia: Practice Issues. Journal of the American Association of
Nurse Anesthetists, 61(6), 571-577.
Liu, W., Thorp, A., Graham, S. og Aitkenhead, A. (1991). Incidence of
awareness with recall during general anaesthesia. Anaesthesia, 46,
435-437.
Macleod, A.D. (1992). Awareness during anaesthesia and post traumatic
stress disorder. Anaesthesia and /ntensive Care, 20(3), 378-382.
Newberg, L. (1988). Induction of general anesthesia. í Ph. Lebrowitz, L.
Newberg og M. Gillette (ritstjórar). Clinical Anesthesia Procedures of
the Massachusetts General Hospitals, (bls. 42-60). Boston: Little, Brown
and Company.
Payne, J.P. (1994). Awareness and its medicolegal implications. British
Journal of Anaesthesia, 73, 38-45.
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 2. thl. 72. árg. 1996