Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2000, Qupperneq 9

Nanna Friðriksdóttir
klínískur sérfræðingur í hjúkrun krabbameinssjúklinga
Konur og ^venm.
k'CAbbtA'mátÆ
Á íslandi greinast nú á ári hverju um 1000 einstaki-
ingar með krabbamein. Um þriðjungur íslendinga fær
krabbamein einhvern tímann á lífsleiðinni
(Heilbrigðismál, 1992; 1999). í heildina er lítill munur á
körlum og konum, en fyrir og á breytingarskeiði
kvenna (15-54 ára) greinast mun fleiri konur en
karlar. Að loknu breytingarskeiði (55-69 ára) er
nýgengi krabbameins hjá kynjunum nokkuð jafnt en
á efri árum (70 ára og eldri) greinist krabbamein hjá
helmingi fleiri körlum en konum (Laufey Tryggvadóttir,
1998). Þriðjungur karla og helmingur kvenna, sem
fær krabbamein, er yngri en 70 ára við greiningu.
Á síðastliðnum 40 árum hefur nýgengi krabbameina í
heild aukist og dánartíðni lækkað (Heilbrigðismál, 1997b).
Mestu breytingarnar felast í fækkun á nýgengi maga- og
leghálskrabbameins en aukningu á nýgengi krabbameins í
lungum, brjóstum, blöðruhálskirtli og sortuæxla í húð
(Laufey Tryggvadóttir, 1998). Þannig jókst nýgengi um
10,2% hjá körlum og 11% hjá konum á 20 ára tímabili frá
1977 til 1996. Árlega er þetta að jafnaði um 1,0% aukning
hjá körlum og 1,1% hjá konum (Jón Hrafnkelsson og Jónas
Ragnarsson, 1998). Nýgengi krabbameins er allt að
fjórðungi hærra í Reykjavík og í Reykjaneskjördæmi heldur
en annars staðar á landinu. í Ijósi fólksfjölgunar og aldurs-
hækkunar á íslandi hefur því verið spáð að krabbameins-
tilfellum muni fjölga um 70% hjá körlum og 40% hjá konum
til ársins 2010 (Engeland, Haldorsen, Tretli, o.fl., 1993).
Krabbamein er sjúkdómur sem ógnar öllum konum. Til
þess að skilja það álag sem krabþamein getur valdið
konum er mikilvægt að þekkja og skilja faraldsfræði
krabbameina hjá konum, áhættuþætti og hugsanlegar for-
varnaleiðir. í þessari grein er ætlunin að gera grein fyrir
algengustu tegundum krabbameina hjá konum á íslandi
og helstu forvarnaþáttum.
Nýgengi og lífshorfur kvenna með krabbamein
Á Islandi greinast nú árlega að meðaltali um 500 konur
með krabbamein (Krabbameinsfélagið, 1999). Árlegt
nýgengi (aldursstaðlað/100.000 konur) fyrir árin 1987-1993
var 262 (Association of the Nordic Cancer Registries,
1999) (1. tafla) og er nýgengi krabbameins hjá konum á
íslandi hæst í Reykjavík og í Reykjaneskjördæmi og lægst á
Norðurlandi vestra Jón Hrafnkelsson og Jónas
Ragnarsson, 1999). Meðalaldur kvenna við greiningu er 64
ár en helmingur kvenna greinist yngri en 70 ára. Algeng-
ustu krabbamein hjá konum eru í brjóstum, lungum, ristli
og eggjastokkum, eru þau um helmingur allra tilfella (2.
tafla) (Krabbameinsfélagið, 1999).
Um fjórðungur þjóðarinnar deyr af völdum krabbameina
(Heilbrigðismál, 1997b), árlega deyja um 450 manns,
heldur færri konur en karlar. Krabbamein er algengasta
dánarorsök kvenna á aldrinum 45-54 ára (64%), 55-64 ára
(63%) og 65-74 ára (40%) (Sigríður Vilhjálmsdóttir, 1998).
Fimm mannskæðustu meinin hjá konum á árunum 1991-
1995 voru krabbamein í lungum, brjóstum, ristli, eggja-
stokkum og brisi. Voru þau orsök um 60% dauðsfalla
vegna krabbameina hjá konum (3. tafla) (Laufey Tryggva-
dóttir, 1998). Hæst er dánartíðnin af völdum lungna-
krabbameina og hefur hún aukist hjá konum á síðastliðnum
40 árum. Dánartíðni af völdum brjóstakrabbameins hefur
hins vegar verið nokkuð stöðug á sama tíma en virðist vera
að aukast á síðustu árum. Hormónatengd krabbamein eru
því meðal þeirra algengustu hvað varðar nýgengi og
dánartíðni krabbameina hjá konum.
Lífshorfur kvenna með krabbamein hafa nærri tvöfald-
ast á 30 árum (Heilbrigðismál, 1996a). Þannig lifðu 50%
kvenna, sem greindust 1986-1990, í 5 ár eða lengur
samanborið við 27% kvenna sem greindust á árunum
1956-1960. í árslok 1998 voru um 7000 einstaklingar með
krabbamein á lífi (Heilbrigðismál, 1999), þar af 4013 konur
og flestar sem fengið höfðu brjóstakrabbamein eða 1323.
Höfundur: Nanna Friðríksdóttir
Klinískur sérfræðingur í hjúkrun
krabbameinssjúklinga
B.S. prófí hjúkrunarfræði frá H.í. árið 1988
M.Sc. próf í hjúkrun frá University of
Wisconsin-Madison árið 1994
Tímarit hjúkrunarfræðinga ■ 1. tbl. 76. árg. 2000
9