Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2000, Blaðsíða 53

Forvarnapistill: Þorgerður Ragnarsdóttir
"Heilsu^-sU og vímuvarnír
Inngangur
Upp á síðkastið hafa áhyggjur af neyslu vímuefna og leiðir til
að stemma stigu við henni verið áberandi í þjóðfélags-
umræðunni. Meðal þess sem vonir standa til að muni skila
árangri er samvinna foreldra og allra þeirra stofnana sam-
félagsins sem koma að umönnun og uppeldi barna og
unglinga. Heilsugæslan er ein af þeim stofnunum samfélags-
ins sem býður upp á ýmsa möguleika í vímuvörnum sem ekki
eru fullnýttir.
Staðan í dag
Áfengisneysla hefur farið stöðugt vaxandi hér á landi undan-
farin ár. Mjög rmargir unglingar byrja að fikta með áfengi í
grunnskóla löngu áður en löglegum áfengiskaupaaldri er náð.
Það hefur ríkt umburðarlyndi gagnvart unglingadrykkju á
íslandi. Foreldrar vísa gjarnan til þess að þeir hafi ekki verið
betri á sínum tíma. Þeir gera sér ekki grein fyrir að aðstæður
eru gjörbreyttar og að þeir sem leiðast út í neyslu ólöglegra
vímuefna hafa næstum alltaf byrjað á áfengi. Því yngri sem
unglingar eru þegar þeir byrja að neyta áfengis því meiri
hætta er á að afleiðingarnar verði alvarlegar síðar á ævinni.
Hassneysla meðal nemenda í elstu bekkjum grunnskóla hefur
farið vaxandi undanfarin ár og gefa kannanir undanfarinna ára
til kynna að um 6. hver nemandi í 10. bekk hafi prófað hass.
Neysla annarra ólöglegra vímuefna í þessum aldurshópi
virðist vera mun óalgengari.
Forvarnir
Aðstæður í vestrænu samfélagi eru að breytast. ísland er hluti
af stóru alþjóðasamfélagi með landamæri sem eru í mótun.
Þá er ekki fyrst og fremst vísað til landfræðilegra landamæra,
heldur möguleikum sem nútíma samskipta- og miðlunartækni
gefur og samninga milli ríkja sem lúta m.a. að verslun og
viðskiptum. Því fylgir að lagaboð og reglur, sem takmarka
aðgengi að áfengi, eiga nú undir högg að sækja. Kröfur m.a.
um að lækka áfengiskauþaaldur, að selja bjór og vín í
matvörubúðum og að leyfa áfengisauglýsingar hafa verið
ræddar undanfarin ár.
Til mótvægis við þessa þróun er aðaláherslan í forvörnum nú
lögð á að auka samvinnu og ábyrgð allra þeirra sem sinna
umönnun og uppeldi barna og unglinga. Tilgangurinn er að
styðja og styrkja sjálfsmynd æskunnar þannig að það stuðli að
heilbrigðu lífsmynstri þeirra. Foreldrar og forráðamenn, starfsfólk
skóla og frístundastarfs, heilbrigðisstarfsfólk og lögregla, allir eiga
hlut að máli. Meðal þeirra sem vinna að vímuvörnum hefur verið
lagt uþþ úr gerð vímuvarnaáætlana sem víðast. Það að staldra
við og hugsa um markmið og leiðir í þessu skyni gerir starf
félagasamtaka og stofnana á þessum vettvangi markvissara.
Vettvangur heilsugæslunnar
Heilsugæslan nýtur sérstöðu í samfélaginu á fleiri en einn hátt.
Hún snertir alla landsmenn einhvern tímann á ævinni. Þjónusta
hennar byrjar á fósturstigi þegar barnshafandi konur koma í
mæðraskoðun. Heita má að öllum nýfæddum börnum sé
sinnt af heilsugæslunni í ungbarnaeftirliti. Innan grunnskólanna
fara fram reglulegar heilbrigðisskoðanir og nemendur geta
leitað til skólahjúkrunarfræðinga innan veggja skólans. Þá
stendur heilsugæslan öllum opin sem þurfa á læknisþjónustu
að halda hvenær sem er ævinnar. Heilsugæslan er auk þess
nær eina stofnun samfólagsins sem er boðin velkomin á
heimilum fólks. Þjónusta hennar er alla jafna þegin með
jákvæðu hugarfari.
Vegna þessarar sérstöðu getur heilsugæslan gegnt mikil-
vægu hlutverki í að greina fjölskyldur sem eiga í vanda og
fræða og styðja fólk sem vill á einhvern hátt gera bragarbót á
lifnaðarháttum sínum. Með heilsueflingu er hvatt til lífsstílsbreyt-
inga til bóta án þess að líta á fólk sem sjúklinga. Áhersla er lögð
á heilbrigð tilfinningatengsl innan fjölskyldna sem undirstöðu
góðrar heilsu. Misnoti einn í fjölskyldunni áfengi eða vímuefni
hefur það áhrif á líðan allra hinna. Það er því mikilvægt að
misnotkun áfengis og vímuefna sé greind og metin sem
heilbrigðisvandamál. Margir sem hafa reynslu af misnotkun,
eða hafa alist upp við eða búið við misnotkun aðstandenda
sinna á áfengi eða vímuefnum, eiga erfitt með að ræða um það
við ókunnuga. Það er ekki sama hvernig heilbrigðisstarfsfólk
vekur máls á slíkum vanda. Þar þarf að tryggja að þekking og
úrræði, sem koma að gagni, séu til staðar. Fyrsta skrefið til að
gera starf heilsugæslunnar markvissara að þessu leyti er mótun
vímuvarnastefnu með íhlutunarreglum um hvernig nálgast má
vandann, hvernig bregðast skuli við þegar þess gerist þörf og
hvernig samskiptum við aðrar stofnanir, sem málið varðar, skuli
háttað, t.d. félagsþjónustu.
Lokaorð
Víst er að víða innan heilsugæslunnar er forvörnum á sviði
áfengis- og vímuvarna sinnt af kostgæfni. Hingað til hefur
hins vegar ekki verið mótuð heildstæð stefna um það hvernig
staðið skuli að verki innan heilsugæslunnar við að greina,
meta og vinna með áfengis- og vímuefnavandann. Með
mótun slíkrar stefnu gæti starf að forvörnum innan heilsu-
gæslunnar orðið mun markvissara en nú er, til heilla fyrir alla
landsmenn. Tryggja þarf að starfsfólk heilsugæslunnar geti
orðið sér úti um færni til að sinna áfengis- og vímuvörnum í
starfi sínu og að það hafi aðgang að viðeigandi úrræðum og
fræðsluefni fyrir fólk sem leitar til þeirra. Áfengis- og vímu-
varnaráð væntir góðs af samstarfi við starfsfólk heilsu-
gæslunnar í framtíðinni.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 76. árg. 2000
53