Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2000, Page 12

Ristilkrabbamein
- Breyting á hægöavenjum, hægðatregða, niðurgangur,
„mjóar" hægðir
- Hægðir blóðugar eða svartar
- Blóðleysi, þyngdartap
- Verkir í kvið og við endaþarm
Húðkrabbamein
- Litabreyting á fæðingarbletti
- Breyting á lögun fæðingarbietts
- Óregluleg lögun fæðingarbletts
- Breyting á yfirborði fæðingarbletts
- Breyting á stærð eða fæðingarblettur stærri en 6 mm
- Húðbreytingar umhverfis fæðingarbletti
- Langvarandi hnútur, bólga eða sár sem grær ekki
- Nýir fæðingarblettir
Brjóstakrabbamein
Brjóstakrabbamein er algengasta tegund krabbameins hjá
konum á íslandi (Krabbameinsfélagið, 1999). Árlega grein-
ast nú að meðaltali 132 konur og hefur árlegt nýgengi
brjóstakrabbameins aukist um helming á síðustu fjörutíu
árum (1956-60 = 36,4 og 1991-5 = 74,2). Ætla má að
tíunda hver kona á íslandi fái brjóstakrabbamein einhvern
tíma á ævinni. Meðalaldur kvenna við greiningu er 61 ár og
þegar skoðuð eru mismunandi aldursskeið sést að líkurnar
á að fá brjóstakrabbamein aukast með hækkandi aldri (7.
tafla) (Laufey Tryggvadóttir, 1998). Þegar litið er til lands-
hluta er nýgengi brjóstakrabbameins hæst í Reykjavík, í
Reykjaneskjördæmi og á Suðurlandi en lægst á Vest-
fjörðum (Jón Hrafnkelsson og Jónas Ragnarsson, 1998).
Dánartíðni af völdum brjóstakrabbameina stóð lengi í stað
en hefur hækkað á undanförnum árum (Heilbrigðismál,
1997b). Árlega deyja nú að meðaltali um 44 konur vegna
brjóstakrabbameins og þar af eru 60% yngri en 70 ára.
Brjóstakrabbamein er algengasta dánarmein kvenna á
aldrinum 45-54 ára (22%) og 55-64 ára (18%) (Sigríður
Vilhjálmsdóttir, 1998). Fimm ára lífshorfur kvenna, sem
greinast með brjóstakrabbamein, eru nú um 80% og er
það aukning úr 54% frá árunum 1956-60 (Laufey
Tryggvadóttir, 1998). í árslok 1998 voru 1323 konur á lífi
sem greinst hafa með brjóstakrabbamein (Heilbrigðismál,
1999).
7. tafla. Greind brjóstakrabbamein og aldursflokkar
1991-1995 Aldursflokkar Aldursbundið nýgengi/100.000 Árlegur meðalfjöldi
15-39 ára 12,8 7
40-54 ára 175,0 37
55-69 ára 268,5 41
70 ára og eldri 268,2 31
í flestum tilvikum eru orsakir brjóstakrabbameins ekki
þekktar (Helzlsouer, 1995) en margir áhættuþættir hafa
verið greindir (8.tafla). Konur, sem hafa einn eða fleiri
áhættuþátt, eru í aukinni hættu miðað við konur sem hafa
þá ekki. Hins vegar má einungis rekja innan við 40% tilfella
til aðaláhættuþáttanna og þannig eru þeir einungis gagn-
legir til að meta áhættu fyrir sumar konur en ekki allar.
8. tafla. Áhættuþættir brjóstakrabbameins
Áhættu- Saman- Marg-
hópur burðar- feldi
hópur áhættu
Aldur >60 <40 4-5
Brjóstakrabba- mein áður Já Nei 2-4
Brjóstakrabba- mein í ættinni náskyldir ættingjar móðir/systir/dóttir fleiri en tveir Nei 2-4
náskyldir ættingjar Nei 4-6
Aldur við fyrstu tíðir <12 >14 1,1-2
Aldur fyrsta fæðing >30 <20 1,1-2
Aldur við tíðahvörf >55 <54 1,1-2
Góðkynja sjúk- dómur í brjóstum Offita Já Ekki sýni 1,1-2
(>kjörþyngd) 90% 10% 1,1-2
P-pilla >10ár, krabbamein<45ára aldrei notað 1,0-2,0
Estrógen við tíðahvörf >6ár aldrei 1,1-2,0
Áfengi 1 -2 dr./dag aldrei 1,1-2,0
Fituneysla >38% af orku <28% af engin
orku tengsl-
1,5
Þekktir áhættuþættir eru flestir hormónatengdir og
tengjast frjósemis- og blæðingaskeiði konunnar. Langt
frjósemistímabil, barnleysi, seinkun barneigna og notkun
hormóna eru talin auka líkur á brjóstakrabbameini. Niður-
stöður rannsókna benda til að getnaðarvarnapillan hafi
minni áhrif á myndun brjóstakrabbameina en talið var en
áhættan geti verið meiri hjá konum sem byrja notkun fyrir
20 ára aldur (Tryggvadóttir, Tulinius, Gudmundsdóttir o.fl.,
1997). Tengsl tíðahvarfahormóna við brjóstakrabbamein
hafa mikið verið rannsökuð og benda niðurstöður til þess
að notkun þeirra í 5 ár og skemur hafi ekki áhrif en notkun
lengur en í 6-10 ár geti aukið hættuna.
Erfitt er að rannsaka orsakasamband mataræðis og
krabbameins (Willett, 1995). Mest hefur athyglin beinst að
því hvort mjög fiturík fæða auki hættuna. Þrátt fyrir að tíðni
brjóstakrabbameins sé hærri í þeim löndum þar sem
12
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 76. árg. 2000