Fréttablaðið - 29.04.2017, Blaðsíða 30

Vigdís Finnbogadóttir býr enn í sama húsi þar sem hún stóð á svölum úti sum-arið 1980, nýr forseti Íslands.
„Nei, ekki vera að fara úr skónum
því hér er allt svo franskt,“ fer Vigdís
fram á þegar blaðamaður kemur í
heimsókn. Það er satt, það er heim-
ilislegt um að litast. Í eldhúsinu eru
nýleg frönsk tímarit, á forsíðunum
er fjallað um forsetakosningar þar í
landi.
Vigdís býður upp á kaffi og segist
vilja hafa það sterkt. Það er kveikt á
útvarpinu. Vigdís fylgist grannt með
gangi mála.
Hvert sem litið er má sjá myndir
af barnabörnunum. Þau eru orðin
fjögur.
„Kannski fimm ef ég er talin með,“
segir Vigdís. „Tvisvar verður gamall
maður barn,“ segir hún og grípur til
þessa forna máltækis.
Að baki máltækinu liggur sú hugs-
un að þegar við eldumst verðum við
aftur eins og börn, öðrum háð. En
kannski líka að þá kunnum við betur
að meta það einfalda í lífinu. Grípum
kjarnann, það sem máli skiptir.
Þótt Vigdís sé orðin 87 ára gömul
er öllum ljóst sem hana þekkja að
hún er engum háð. Hún sýnist full
orku og sinnir sínum helstu ástríðum
og áhugamálum. Ræktun tungunnar,
þörfinni fyrir þekkingu á erlendum
tungumálum til að skilja heiminn,
verndun náttúrunnar, leikhúsinu
og qigong sem hún hefur stundað í
áratugi.
Vigdís hefur gegnt starfi vel-
gjörðarsendiherra Menningarmála-
stofnunar Sameinuðu þjóðanna
(UNESCO) í tungumálum frá árinu
1998 og er reyndar fyrsti opinberi
talsmaður tungumála í heiminum.
Veröld – hús Vigdísar, sem helgað
verður kennslu, rannsóknum og
viðburðum sem tengjast erlendum
tungumálum og menningu, var form-
lega opnað á sumardaginn fyrsta og
á sama tíma var opnuð sýning sem
snýr að störfum og hugðarefnum
Vigdísar sem er traustur bakhjarl
hússins. Í framtíðinni á að vera hægt
að kynna sér sem flest tungumál
heimsins.
Byggingin mun hýsa Vigdísar-
stofnun – alþjóðlega miðstöð tungu-
mála og menningar, sem starfrækt
er á grundvelli samkomulags milli
íslenskra stjórnvalda og UNESCO.
„Auður Hauksdóttir á allan heiður
af stofnuninni,“ segir Vigdís ákveðin
og nefnir fjölbreytta starfsemi hússins
en í því er aðstaða fyrir fyrirlestra og
ráðstefnur, aðstaða fyrir fræðimenn
og til kennslu og rannsókna. „Ég var
þar fyrr í dag með Susönu Rinaldi,
frægri argentínskri söngkonu. Hún
er velgjörðarsendiherra eins og ég.
Hún tók nokkra tóna í fyrirlestrar-
salnum sem er músíksalur líka og
það var undursamlegt að hlusta á.
Auður hefur gert þetta allt saman. Ég
er aðeins traustur bakhjarl.“
Hún hefur sett fram fallega
Rosen dahl postulínsbolla, skreytta
myndum úr ævintýrum H.C. Ander-
sens. Hún hellir upp á kaffið beint
á álbrúsa sem hún notar mikið og
vissulega er það sterkt en bragðgott.
Talið berst að ofgnótt upplýsinga á
ensku á netinu. „Allur þessi mokstur
á enskum upplýsingum hlýtur að
hafa áhrif á það hvernig við hugsum,“
segir Vigdís og segir sýn fólks bindast
við fábreytta miðla. „Við fáum ekki
nógu víða sýn. Við setjum okkur ekki
mikið í samband við fleiri tungumál,
fleiri menningarheima,“ bendir hún
á. „Því fleiri tungumál sem maður
getur sett sig í samband við hugar-
farslega, því betra. Ég tala ekki ítölsku
eða færeysku. En ég get lesið þessi
tungumál, náð einhverjum skilningi.
Það er mikilvægt að reyna að skilja,“
segir hún.
Varðandi þessa viðleitni, að reyna
að skilja, hefur hún heyrt af sýrlensku
bræðrunum Mohamed Kouwatli og
Yossed Kouwatli, sem eru fjórtán
og fimmtán ára gamlir og smíða
orðabók sem á að aðstoða innflytj-
endur og Íslendinga við að skilja
hver annan? „Þetta er kjarni málsins
í dag, ef ég á að segja eins og er, svona
framtak er einstakt, þetta eru fyrir-
myndir,“ segir Vigdís og segir þessa
dáð strákanna líka merki um hvers
ungmenni eru megnug. Það megi
byrja að kenna þeim miklu fyrr og
miklu meira. „Við byrjum ekki nógu
snemma, það er mjög óhentugt og
hálfgert slys að byrja til dæmis ekki
að kenna dönskuna fyrr á meðan
börnunum gæti þótt hún svo afar
skemmtileg. Enda var miklu betri
kunnátta í gamla daga. Þá lásu börn
danskar myndasögur, aðallega And-
ers And. Síðan finnst mér vanta að
nota sjónvarpið sem kennslutæki í
ýmsum greinum, jafnvel að gera það
að eins konar opnum háskóla,“ segir
Vigdís sem vakti einmitt athygli fyrir
frönskukennslu í Ríkissjónvarpinu á
árunum 1970-71.
„Allir krakkar horfðu í þá daga á
þessa þætti í sjónvarpinu af því að
þeim fannst skemmtilegt að spreyta
sig á frönsku. Seinna þegar ég fór í
heimsóknir út á land, þá heilsuðu
krakkarnir mér á frönsku: Bonjour,
Vigdise, où est Gerard?“
Ég veit að á meðal fyrstu dagskrár-
efna Ríkisútvarpsins var tungumála-
kennsla. Menn gátu meira að segja
sent inn stíla. Kennarinn sat einhvers
staðar úti í bæ og leiðrétti og sendi til
baka,“ segir Vigdís.
En nú eru krakkar yfir sig hrifnir
af norskum þáttum sem heita Skam
og eru farnir að sletta og skammast á
norsku. Drit kul, fy faen og dritsæk …
svo ég skammist aðeins á norsku.
Hefur þú ekki séð Skam? „Nei, ég er
á erlendu stöðvunum á kvöldin að
horfa á fréttir eða í tölvunni. Er þetta
ekki eitthvert næturgöltur, eða? En
ég hef nú samt lesið um þessa þætti,
Skam, best ég horfi bara á næsta
þátt,“ segir hún og brosir.
Hún segist ekki vilja dæma um
hverjar séu helstu hætturnar sem
steðji að íslensku máli. „Það þarf
að byrja á því að stafræna íslenska
tungu. Eiríkur Rögnvaldsson, prófess-
or í íslensku, er í því mikilvæga verk-
efni. Síðan þarf að hvetja ungt fólk til
að varðveita íslenskuna. Ég hef verið
að reyna að kenna barnabörnunum
að heilsa og kveðja. Ég segi við þau
að ef þau segja hæ og bæ, þá geti þau
alveg eins sagt voff, voff. Það sé merk-
ingarlaust. Við megum alls ekki týna
þessum fallegu orðum við að heils-
ast og kveðjast, komdu sæll og vertu
blessaður. Ég er búin að segja þeim
þetta svo oft að þau segja: Amma er
komin, það má ekki segja hæ og bæ.
Svo gleyma þau sér og segja bæ,“ segir
hún og hlær.
Hvaða væntingar hefur hún til
Veraldar? „Ég vil að sjálfsögðu gera
Veröld heimsfræga. Við erum á stiklu
milli tveggja heimsálfa, Ameríku og
Evrasíu. Við getum sent út menning-
arskilaboð um hve tungumál heims-
ins eru mikilvæg og menningin sem
þau skapa. Við erum hér 330 þúsund
manns sem tölum eldgamalt mál og
búum við metnað til að varðveita
tungumálið.
Tungumál varðveita alla menn-
ingu. Mál er manns aðal. Allt er búið
til í orðum í heimi manna. Það eru til
um 6.700 tungumál í heiminum, sum
þessara tungumála eru í hættu. Við
þurfum að vera mjög meðvituð um
íslenska tungu því ef hún glatast þá
glötum bæði við og veröldin arfinum
sem henni fylgir. Við erum þekkt í
heiminum fyrir menningararf okkar
sem tengist tungumálinu. Á meðan
aðrir voru að skrifa á latínu vorum
við að skrifa á íslenskri tungu. Ég
hef alltaf stutt mig við þennan arf.
Ég halla mér að Snorra Sturlusyni
eins og hann sé minn mesti vinur og
krydda oft mál mitt í útlöndum með
sögum hans.
Það er ein æfing sem við gerum
alltaf í qigong og snýst um að kyrra
hugann,“ segir Vigdís og teygir hend-
urnar upp og snýr lófum að höfði.
„Maður leggur hendurnar svona yfir
höfuðið og biður hugann að kyrra
sig. En til þess, þá þarf orð. Hugurinn
hlýðir aðeins, hafir þú orð,“ segir
Vigdís og minnir þannig á að það
er miklu fleira í hættu þegar tungu-
mál tapast en að fólk geti ekki haft
samskipti sín á milli. Innra samtalið
glatist einnig og þar með sjálfsvitund
og skilningur.
Segjum sem svo að ráðamenn sinni
þessu verkefni ekki. Hvað þá? „Þá er
hætt við að hér vaxi upp þjóð sem
kann ekki á fortíð sína. Það sem
bjargaði íslensku máli forðum daga
var þegar Biblían var þýdd á íslensku
á sextándu öld. Guð talaði við okkur
á íslensku. Nú þarf tæknin að tala við
okkur á íslensku.“
Hún líkir oft tungumálum við
veggteppi. „Afar litríkan stóran vef
sem heillar með ótal blæbrigðum
sínum. Ef tungumál glatast, þá hverf-
ur litur úr teppinu og það verður grá-
leitara, slitið og lúið.“
Vill gera Veröld heimsfræga
Vigdís vill nýta sjónvarp til kennslu í ýmsum greinum. „Jafnvel að gera það að eins konar opnum háskóla,“ segir hún. Fréttablaðið/GVa
„Amma er komin!
Það má ekki segja
hæ og bæ.“ Þetta
segja barnabörn
Vigdísar Finnboga-
dóttur sem kennir
þeim að slík kveðja
sé jafn merkingarlaus
og að segja voff, voff.
Hún vill nýta sjón-
varpið til kennslu í
ýmsum greinum.
Guð talaði við okkur á
íslensku. nú þarf tækn-
in að tala við okkur á
íslensku.
Kristjana Björg
Guðbrandsdóttir
kristjana@frettabladid.is
2 9 . a p r í l 2 0 1 7 l a U G a r D a G U r30 H e l G i n ∙ F r É T T a B l a ð i ð
2
9
-0
4
-2
0
1
7

0
4
:2
2
F
B
1
2
8
s
_
P
1
1
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
9
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
1
9
K
_
N
Ý.
p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
C
C
2
-8
E
1
8
1
C
C
2
-8
C
D
C
1
C
C
2
-8
B
A
0
1
C
C
2
-8
A
6
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
1
2
8
s
_
2
8
_
4
_
2
0
1
7
C
M
Y
K