Morgunblaðið - 17.06.2017, Qupperneq 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. JÚNÍ 2017
Hneykslumst ekki á málfari ungra viðmælenda okkar í þeirraeyru; þeir hlaupa í baklás og mismæla sig, segja kannski„kjaftaverk“ fyrir „kraftaverk“ þegar presturinn fer aðhlýða þeim yfir kverið.
Reynslurík kennslukona sagði föður sinn hafa með skemmtilegum
dæmum tamið börnum sínum virðingu fyrir móðurmálinu: „Presturinn
labbaði upp kirkjutröppurnar og hundurinn gekk á eftir honum.“
Með dæmum úr fréttamiðlum getur lærimeistari skapað ógleym-
anlega kennslustund. Úr forystugrein dagblaðs sem dreift er í hvert
hús: „Þau (þ.e. fyrirtæki sem ætla að græða á ferðamönnum) vilja
njóta meðan á nefinu stendur eins og kerlingin sagði. Kennari les nú
ævintýrið Neyttu á meðan á nefinu stendur, eina af perlunum í þjóð-
sagnasafni Jóns Árnasonar (má nálgast á slóðinni: www.snerpa.is/net/
thjod/neyttu.htm). Þar segir
frá kerlingu sem með klók-
indum fór á bak við bónda
sinn og tók í áföngum smjör
úr tunnu og át ein; en þeim
hafði áður komið saman um
að geyma smjörið til vetr-
arins. Hann skildi ekki orða-
leiki hennar sem tengdust smjörstuldinum: „Miðja heitir mikil snót“
o.s.frv. Í vetrarbyrjun biður karlinn kerlingu sína að rota flugu á nefi
sér eftir að kerlingin hafði talið honum trú um að flugan væri „rækalls
þjófurinn“ sem étið hefði allt smjörið: „Neyttu á meðan á nefinu stend-
ur,“ sagði bóndi og er það máltak síðan. „Kerling reiðir upp sleggjuna
af alefli, rekur hana á nefið á karlinum og dauðrotar hann, en flugan
slapp og er órotuð enn.“ Niðurstaða: Börnin hafa kynnst ævintýri sem
mun fylgja þeim ævilangt. Og í kaupbæti: Þau vita nú að … a) það er
munur á sögnunum njóta og neyta. b) það var karlinn en ekki kerlingin
sem sagði „Neyttu á meðan á nefinu stendur.“c) Og þau hafa lært in-
dælt íslenskt blótsyrði: rækalls. Kennarinn: „Jæja, krakkar mínir. Al-
þingismaðurinn hrópaði „fokking, fokking“ úr ræðustól í þingsal. Nú
getið þið kennt honum orðið rækalls. Að öðru: Húmoristi hefur þýtt
orðið Stykkishólmur á ensku: Isle of piece(piece=stykki). Rýnið í þýð-
inguna og stafsetjið upp á nýtt: I love peace(peace=friður). Gyrðir Elí-
asson hefur unnið enn eitt þýðingarstórvirkið með ljóðabókinni Birtan
yfir ánni. Í höfundatali í bókarlok eru dýrmætar upplýsingar um
skáldin fimmtíu og fjögur. Gregory Orr, bandarískur höfundur (f.
1947), varð fyrir þeirri ógæfu í æsku að verða bróður sínum að bana
með slysaskoti; það þarf ekki að hafa um það mörg orð hvílík áhrif slíkt
hefur haft á líf hans og verk. Gyrðir er meistari lýsingarorðanna, sbr.
tunglslungna skugga (199), næturblátt vatn (193), mistraðan dag (350)
og djúpblá fjöll (353). Og gæfurík eru ljóðskáldin sem enginn les.
Portúgalinn Miguel Torga (1907-1995).
Fokking – rækalls:
hvort er betra?
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Það er bjartara yfir Íslandi á þessum sautjándajúní en verið hefur um skeið. Lífskjör hafasmátt og smátt batnað á ný. Nú skortir ekki at-vinnu heldur fólk til að sinna aðkallandi störf-
um.
En einmitt þegar staðan er sú hættir okkur til að
gleyma því að það kemur dagur eftir þennan dag og
skjótt skipast veður í lofti. Nýir bílar renna út á göt-
urnar en seljendur bíla staðfesta, að þeir séu í ríkara
mæli keyptir fyrir eigið fé en áður, þótt vísbendingar séu
um að lántökur vegna bílakaupa séu að aukast á ný.
Í því samhengi er athyglisvert, að í Bretlandi eru
hafnar umræður um, hvort óvenju hagstæðir lánamögu-
leikar vegna bílakaupa þar í landi muni á næstu miss-
erum reynast forboði sams konar ótíðinda og undir-
málslán vegna húsakaupa í Bandaríkjunum reyndust í
aðdraganda fjármálakreppunnar 2008.
Hækkandi vextir muni leiða til vaxandi vanskila.
Það er þó ekki hinn efnahagslegi þáttur í tilveru okk-
ar, sem ástæða er til að beina athyglinni að á þessum
degi heldur miklu frekar staða okkar sem sjálfstæðrar
þjóðar og viðhorf okkar til eigin tungu og menningar.
Kannski má segja að slíkar
áhyggjur megi sjá í hnotskurn í
þeirri furðulegu uppákomu, að Flug-
félag Íslands var nýlega skírt upp og
gefið nafnið Air Iceland Connect. En
að vísu voru viðtökurnar þannig að
markaðsmenn þessa gamalgróna fyrirtækis hljóta að
hafa áhyggjur ekki síður en talsmenn þess.
Flugfélagsmenn eru að vísu ekki þeir einu, sem virð-
ast telja, að engilsaxneskt heiti á fyrirtæki sé líklegra til
árangurs en íslenzkt heiti. Hvers vegna halda menn að
útlendingar komi til Íslands? Til að kynnast þeirri lág-
kúru, að partur af menningu þjóðarinnar hafi smitast
jafn mikið af enskum áhrifum eins og dönskum fyrir
rúmri öld?
Auðvitað ekki. Þeir koma til þess að kynnast stórbrot-
inni náttúru þessa lands og þeim finnst líka forvitnilegt
að kynnast því hvernig smáþjóð hefur getað viðhaldið
tungu sinni í meira en þúsund ár og byggt tilveru sína á
þeim merka menningararfi, sem hér hefur orðið til.
Air Iceland Connect og allur sá aragrúi skrípaheita,
sem hér hafa orðið til á fyrirtækjum á ensku ættu að
verða okkur hvatning til að snúa vörn í sókn og hefja
hreinsunarstarf á þessum vettvangi.
Við höfum ekki áhuga á því að fara til Færeyja eða
Grænlands eða þess vegna Norður-Noregs til að standa
andspænis æpandi fyrirtækjaheitum á ensku. Það er
þvert á móti forvitnilegt að kynnast menningu ólíkra
þjóða án þess að truflast of mikið af smitun af þessu tagi.
Þeir sem komið hafa til skozku eyjanna norður af
Skotlandi hafa orð á því hversu skemmtilegt sé að sjá
áhrif frá tengslum þeirra fyrr á tíð við Norðurlöndin í
staðarheitum.
Markaðsstarfsemi er því miður of oft grunnhyggin og
yfirborðsleg eins og við sjáum reyndar dag hvern, þegar
við lítum í kringum okkur í samfélaginu.
Þess vegna væri við hæfi að forystumenn þjóðarinnar
skeri upp herör á þessum þjóðhátíðardegi gegn þeim
óþrifnaði sem enskuskotin íslenzka er, sem bandaríska
dagblaðið Wall Street Journal kallaði einu sinni „icel-
ish“. Það er ekki minni ástæða til að hreinsa íslenzka
tungu af óhreinindum en að ganga um fjörur á Horn-
ströndum og hreinsa þær af plasti sem sjórinn ber með
sér.
Auðvitað á það að vera verkefni stjórnmálamanna,
sem eru kjörnir fulltrúar fólksins í landinu, ekki síður en
annarra, að taka upp vörn fyrir íslenzka tungu og menn-
ingu.
Það má vel vera að þeir séu svo hræddir við að verða
sakaðir um „þjóðrembu“ að þeir þori ekki að taka upp
hanzkann fyrir íslenzka tungu.
Þeir verða þá að eiga það við
sjálfa sig en ekki ósennilegt að
þeir verði þess varir í kjósenda-
fylgi, ef þeir hafa ekki þann kjark.
Þeir sem talað hafa mest um
þjóðrembu hin síðar ár og virðast líta á þjóðerniskennd,
sem neikvæðan þátt í fari fólks eru þeir hinir sömu og
vilja gera Ísland að eins konar Árneshreppi á Ströndum
í 500 milljón manna stórríki í Evrópu og er þá ekki verið
að gera lítið úr þeim merka hreppi og því fólki sem þar
býr heldur benda á að svo fámennur hópur ræður litlu
um vegferð lands og þjóðar.
Það er reyndar sama fólk og talar um þjóðrembu, sem
vill að Ísland taki upp evru eða tengist evru með ein-
hverjum hætti. Það fólk ætti að kynna sér viðhorf Mer-
vyn King, fyrrverandi Englandsbankastjóra til evrunnar
en hann lýsir því í bók, sem út kom á síðasta ári, að
Grikkir séu þjóð í „hlekkjum“ aðildar að evrunni.
Að ári liðnu höldum við upp á 100 ára afmæli fullveldis
Íslands, 1. desember 1918. Eftir 9 ár, eða árið 2026,
verður tilefni til að halda upp á að þann sama dag það ár
verða 50 ár liðin frá því að síðasti brezki togarinn sigldi á
brott frá Íslandsmiðum og þar með lauk arðráni Breta í
auðlindum Íslands.
Það verða því næg tilefni í fyrirsjáanlegri framtíð til
að minna á lykilþætti í sjálfstæðisbaráttu okkar. En nú
er jafnframt kominn tími á að gera það með nýjum
hætti, sem nær betur til nýrra kynslóða. Og þá er átt við
að kynna helztu áfanga í sögu þessarar þjóðar fyrir nýj-
um kynslóðum með þeirri tækni, sem margmiðlun okkar
tíma gefur kost á.
Afmælisgjöf þjóðarinnar til sjálfrar sín á 1100 ára af-
mæli Íslandsbyggðar árið 1974, Saga Íslands, sem nú er
öll komin út, gefur færi á því.
Hreinsum út óþrifnað
í íslenzkri tungu
„Icelish“ á ekki erindi
til Íslands
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Um skeið höfðu sumir íslenskirfjölmiðlar mikinn áhuga á tapi
Seðlabankans af 500 milljón evra
neyðarláni til Kaupþings, sem veitt
var í miðju bankahruninu, 6. októ-
ber 2008. Þegar í ljós kom, að Már
Guðmundsson var ábyrgur fyrir
tapinu, ekki Davíð Oddsson, misstu
þessir fjölmiðlar skyndilega áhuga á
málinu.
Fyrir neyðarláninu, sem veitt var
eftir ákvörðun ríkisstjórnarinnar,
tók Seðlabankinn, sem þá var undir
forystu Davíðs, allsherjarveð í FIH-
banka í Danmörku, sem þá var í
eigu Kaupþings. Eftir fall Kaup-
þings leysti Seðlabankinn til sín
veðið. Þegar Már var orðinn seðla-
bankastjóri, ákvað hann haustið
2010 að selja FIH-bankann hópi
danskra fjárfesta fyrir 5 milljarða
danskra króna, þá 670 milljónir
evra. Á meðal kaupenda voru hinn
öflugi ATP lífeyrissjóður og auð-
mennirnir Christian Dyvig og Fritz
Schur kammerherra, en hann er
vinur og ferðafélagi Hinriks drottn-
ingarmanns.
Sá hængur var á, að aðeins
skyldu greiddir út 1,9 milljarðar
(255 milljónir evra), en frá eft-
irstöðvum skyldi draga bókfært tap
FIH banka til ársloka 2014. Hinir
nýju eigendur flýttu sér að færa allt
tap á þetta tímabil. Jafnframt veitti
danska ríkið þeim öflugan stuðning.
Það framlengdi lánalínu til bankans,
tók við áhættusömum fast-
eignalánum hans og veitti ATP líf-
eyrissjóðnum sérstaka undanþágu
til að eiga meira en helming í bank-
anum.
Dyvig, Schur og aðrir eigendur
lokuðu bankanum í nokkrum áföng-
um, en sitja eftir með eigið fé hans,
sem er nú metið á um fjóra millj-
arða danskra króna, 60 milljarða ís-
lenskra króna. Seðlabankinn virðist
ekkert geta fengið af þessu mikla
fé. Hann tapar mörgum tugum
milljarða.
Nú hafa Dyvig og Schur fengið
nýjan glaðning, sem farið hefur
fram hjá íslenskum fjölmiðlum. Þeir
unnu 15. september 2016 mál fyrir
Evrópudómstólnum um það, að
stuðningur danska ríkisins við þá
hefði ekki verið óeðlilegur, svo að
þeir fá endurgreiddar 310 milljónir
danskra króna (nú um 4,6 milljarðar
íslenskra króna), sem fram-
kvæmdastjórn ESB hafði áður kraf-
ið þá um fyrir stuðninginn. Schur
kammerherra á því fyrir kampavíni
í veislum með konungsfjölskyld-
unni, og í dönskum hallarsölum
hlýtur að glymja hlátur yfir sauð-
unum uppi á Íslandi.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Kammerherrann
fær fyrir kampavíni
Eyrarrós Hér hvílir hún í næturbláu vatni, Upptyppingar í fjarska.
Morgunblaðið/Birkir Fanndal
lÍs en ku
ALPARNIR
s
alparnir.is
Njótum útiverunnar í sumar
ÁRMÚLA 40 | SÍMI 534 2727
GÓÐ GÆÐI – BETRA VERÐ
SALOMON
edcross 4
nvegaskór
17.995,-
SALOM
hlaupavesti
Verð 19.
LOMON
sólgleraugu
argar tegundir
á 9.995,-
N
kór
5,-