Dagblaðið Vísir - DV - 20.04.2018, Blaðsíða 24

24 fólk - viðtal 20. apríl 2018
heimsmynd sem valdið reyndi
að halda uppi í gegnum megin-
straumsmiðlana.“
Um áratuga skeið ráku stjórn-
málaflokkarnir sín eigin dagblöð
og fréttaflutningurinn bar þess
merki. Á áttunda áratugnum börð-
ust blaðamenn og ritstjórar fyrir
sjálfstæði sínu og unnu mikla sigra
í þeim efnum. Þegar Smári hóf
sinn feril var kominn á nokkurs
konar sáttmáli um frjálsa og óháða
blaðamennsku og flokksblöðin
fóru hægt og bítandi að gefa upp
öndina. Á þessum tíma lærði hann
af fyrirrennurum sínum sem hann
er auðheyranlega þakklátur fyrir
að hafa kynnst.
„Sverrir Albertsson, fréttastjóri
á NT, kenndi mér góða tækni, en
hann hafði lært blaðamennsku
í Kanada. Hann söng fyrir mig
hvernig fréttir ættu að hljóma,
taktinn í þeim. Þú hefur aðeins
sjö línur til að ná athygli lesand-
ans og ef þú nærð honum ekki
þá mun hann ekki gefa þér ann-
an séns. Restin af fréttinni fer síð-
an í að endurtaka niðurstöðuna í
fyrstu sjö línunum í lengra máli.
Sverrir kenndi mér svona skýra
tækni. Halldór Halldórsson, rit-
stjóri Helgarpóstsins, kenndi mér
hins vegar blaðamennsku og síð-
ar Jónas Kristjánsson á DV. Hall-
dór var mjög nákvæmur og yf-
irheyrði mig um heimildir fyrir
hverri einustu setningu sem ég
skrifaði, lamdi inn í mig virðingu
fyrir heimildaöflun og úrvinnslu.
Halldór var langbesti blaðamaður
sem ég hef kynnst og ég er þakk-
látur fyrir að hafa lent í höndunum
á honum. Ég fór svo frá Halldóri í
skóla hjá Jónasi Það er mikilvægt
fyrir þá sem eru að stíga sín fyrstu
skref í þessu fagi að læra af reynslu-
mestu og bestu blaðamönnunum
á ritstjórninni. Ég var frábærlega
heppinn með mentora.“
Ekki hægt að segja sögu Breiða-
víkurdrengjanna
Hvað var það helsta sem þú og þín
kynslóð gerðuð?
„Eftir á að hyggja held ég að
við höfum ekki náð að byggja upp
neina alvöru gagnrýni á megin-
stoðir samfélagsins. Okkar afrek
voru frekar að hleypa í gegnum
okkur röddum hópa sem höfðu
verið kúgaðir og þaggaðir niður,
þóttu ekki nógu fínir til að vera með
á sviðinu. Við færðum fólk sem var
á jaðrinum inn í umræðuna, fólk
sem hafði orðið fyrir ofbeldi af
ýmsu tagi, verið kúgað og misþyrmt
af öðru fólki eða stofnunum samfé-
lagsins, fólk sem hafði lifað við for-
dóma og þöggun. Þetta tímabil, frá
um 1990 og fram að hruni, er nátt-
úrlega tímabil „identity politics“
þar sem áherslan var ekki á grunn-
gerð samfélagsins, stéttakúgun eða
arðrán heldur á mannréttindabar-
áttu ólíkra hópa sem höfðu verið
jaðar- og undirsettir áratugum og
öldum saman.“
Sem dæmi um þetta nefnir
Gunnar Breiðavíkurmálið svokall-
aða sem fjallað var um í Blaðinu
og Kastljósi árið 2007 og snerist
um gróft ofbeldi og kynferðislega
misnotkun sem drengir á uppeld-
isheimilinu þar urðu fyrir á árun-
um 1953 til 1979.
„Við vorum alltaf með Breiðavík
á verkefnalistanum á Pressunni
í kringum 1990 en fundum ekki
lausnina á því hvernig hægt var að
fjalla um það. Ég hitti menn sem
voru á Breiðavík og þeir sögðu
mér frá þessari hrikalegu meðferð
sem þeir voru beittir. En á þess-
um tíma var ekki búið að brjóta
múrinn og það gat enginn kom-
ið fram og sagst hafa verið beittur
ofbeldi í Breiðavík. Það fylgdi því
svo mikil skömm að hafa verið
kúgaður. Enginn vildi stíga fram
undir nafni. Og við gátum ekki
birt frásögn undir nafnleynd sem
bar sakir á annað fólk án þess að
finna aðra sjálfstæða heimild fyrir
akkúrat sömu atvikum. En Breiða-
vík náði yfir svo langan tíma að
þótt við töluðum við nokkra af
þessum mönnum þá fundum við
aldrei tvo sem gátu sagt frá sömu
viðburðum. Þegar árin liðu komu
hins vegar aðrir hópar út úr skápn-
um, til dæmis konur sem höfðu
verið beittar ofbeldi, og þá færð-
ust mörkin yfir hvað hægt var að
segja og loks gátu Breiðavíkur-
drengirnir stigið fram og sagt
sína sögu. En þessi barátta, bar-
átta hinna undirsettu og kúguðu,
fór alla tíð fram á jaðarblöðun-
um, ekki í meginstraumsmiðlun-
um eða á valdastofnunum eins og
Morgunblaðinu. Að baki einu við-
tali í Mogganum við manneskju
sem talar um kúgun og þöggun er
vanalega áratuga vinna jaðarmiðl-
anna við að færa til mörkin.“
Hrunið breytti umhverfi fjölmiðla
Samkvæmt Gunnari Smára hófst
óháð blaðamennska með út-
gáfu Dagblaðsins árið 1975. Síð-
an fylgdu miðlar á borð við Helg-
arpóstinn, Bylgjuna, Stöð 2 og
Pressuna í kjölfarið. En ritstjórn-
ir þessara miðla voru alltaf háðar
veiku rekstrarmódeli, fyrr eða síð-
ar komu tímar þar sem kreppan át
upp auglýsingatekjurnar og þessir
miðlar lentu í rekstrarvanda. Óða-
mála segir hann:
„Ef þú ert á jaðrinum deyrðu
þegar kreppan kemur. Þetta er
eins og að búa á heiðarbýli hér á
árum áður. Fyrir flest vinnufólk var
óbærilegt að búa inni á stórbænd-
um þótt það hafi verið öruggara en
heiðarbýlin. Þau sváfu á baðstof-
unni hjá bændunum, oftast með
niðursetning uppi í rúminu hjá sér
og þurftu í einu og öllu að gera sem
bóndinn krafðist. Hlustuðu á hann
prumpa á nóttunni. Vinnufólkið
dreymdi því að flytja upp í heiðar-
býlið með eina kú og sjö kindur
þrátt fyrir að þau vissu að um leið
og kæmi eitt kalt vor myndi bú-
stofninn drepast. Vinnufólkið, líkt
og blaðamennirnir, fengu þó að
minnsta kosti nokkur ár í friði, þótt
þau dröttuðust kannski aftur í vist
hjá stórbændunum á eftir. Það er
alvitlaust að meta blaðamennsku
út frá efnahagslegum árangri
miðlanna. Öll bestu blöð heimsins
hafa farið á hausinn. Þau sem lifa
hafa með einum eða öðrum hætti
gert samkomulag við valdastétt-
irnar til að lifa af.“
Rekstrargrundvöllur fjöl-
miðla hefur algjörlega breyst eft-
ir hrunið að mati Smára. Eftir það
hefur enginn fjölmiðill borið sig.
Þeir hafa orðið háðir fólki og fyr-
irtækjum sem leggja þeim til fé
með einum eða öðrum hætti og
vegna veikrar afkomu orðið háðari
auglýsendum. Við hrunið fjaraði
undan sjálfstæði ritstjórna gagn-
vart eigendum og auglýsendum
og draumurinn um að „skreppa
á heiðarbýlið“ varð óraunhæfari,
þótt Kjarninn og Stundin þrauki
og eins manns miðlar á borð við
Kvennablaðið og Miðjuna. Fyrir
hrun gátu blöðin lifað af þótt fimm
prósent auglýsenda væru í fýlu á
hverjum tíma en þegar fjölmiðl-
ar eru komnir á horrimina verður
hver töpuð sala orðin að stórmáli.
„Eftir hrun var blaðamönnum
sagt upp í hópum og yfirleitt fyrst
þeim reynslumestu. Þetta veikti
ritstjórnirnar einmitt þegar samfé-
„Það hafa
kannski
komið þrír fátækir
í Silfur Egils á
þessari öld.
„Til að losna út úr þessu ástandi
ákvað ég að byrja að drekka aftur.
Það var leiðin sem ég kunni.
Ég var enn alkóhólisti.“ mynd Hanna