Dagblaðið Vísir - DV - 20.04.2018, Qupperneq 25

fólk - viðtal 2520. apríl 2018
lagið var á hverfanda hveli og mik-
il þörf á endurskoðun allra hug-
mynda, hjá blaðamönnum ekkert
síður en í stjórnmálum, stjórn-
sýslu eða öðrum stofnunum sam-
félagsins. En eins og aðrar stofn-
anir voru ritstjórnirnar of veikar
til að mæta þessum straumhvörf-
um, þær tróðu marvaða og breyttu
litlu í sinni umfjöllun, sjónarhorni
og áherslum á tíma þar sem þær
hefðu átt að breyta öllu,“ segir
Smári og heldur áfram: „Umræð-
an á Íslandi er oft eins og endur-
ómur af árunum fyrir hrun fremur
en að vera sú deigla sem vera ætti.
Þú heyrir þetta til dæmis í Kast-
ljósi þar sem sjónarhóll spyrilsins
er oft af einhverjum ruslahaug ný-
frjálshyggjunnar. Auðvitað eimir
enn eftir af nýfrjálshyggjusjónar-
miðum í fjölmiðlum í nágranna-
löndunum en það má sjá skýr
merki þess að tímabili nýfrjáls-
hyggjunnar er lokið og fólk er far-
ið að leita að nýjum grunni, nýjum
sjónarhornum og öðrum áhersl-
um. Hér hefur þessi endurnýjun
varla byrjað. Meira að segja gagn-
rýnin á hrunið er oft út frá sjón-
arhóli nýfrjálshyggjunnar, eins fá-
ránlegt og það hljómar.“
Sami rassinn undir þeim öllum
Þegar Gunnar Smári kom að
Fréttatímanum í árslok 2015 brá
honum í brún við að sjá hvern-
ig umhverfi fjölmiðlanna hafði
breyst eftir hrun. Hversu ágengir
og frekir auglýsendur voru orðn-
ir. Hann segist hafa viljað búa til
alþýðublað sem fjallaði um raun-
verulega reynslu og vandamál
venjulegs fólks.
„Fólk hefur engan áhuga á
þessu svokallaða fræga fólki. Fólk-
inu sem talar um bækur í Kiljunni,
ræðir fréttir vikunnar í Vikunni
hjá Gísla Marteini eða stjórnmál-
in í Silfrinu og ferðast um fjöll með
Róberti Marshall,“ segir Smári og
bætir við að fólki standi á sama
hvort Gísli Marteinn sé vegan eða
Smári sjálfur farið í þarmaspegl-
un. „Umfjöllun fjölmiðla vill lok-
ast inni í hryllilega þröngri búbblu
þar sem elítan er sífellt að fjalla
um elítuna og áhugamál henn-
ar. Við á Fréttatímanum vildum
endurspegla stærri heim vegna
þess að þegar þú gefur fjölmiðil
út í örsmátt samfélag geturðu ekki
minnkað það enn meira með því
að ávarpa aðeins hluta af fólkinu.“
Smári bætir við að merkja megi
endurkomu hinna ríku og frægu
á forsíður blaðanna. Það sé engu
líkara en að elítan þrái að kom-
ast aftur í ástandið sem ríkti fyrir
hrun. Smári segir að honum hafi
orðið ljóst að hann gæti ekki breytt
samfélaginu með því að hafa áhrif
á umræðuna á síðum blaðanna.
Fjölmiðlar væru komnir undir
vald hinna ríku og það væri í raun
tómt mál að ætla að hafa áhrif á
samfélagið innan þeirra. Valdaó-
jafnvægið væri slíkt að eina leiðin
til að breyta samfélaginu væri að
taka völdin. Hann ákvað því að
stofna Sósíalistaflokk Íslands.
„Markmið framboðsins er að
koma því fólki að borðinu þar sem
ákvarðanir eru teknar, sem á allt sitt
undir að hinum sameiginlega lýð-
ræðisvettvangi og að sameiginlegir
sjóðir og velferðarkerfið þjóni fjöld-
anum en ekki hinum fáu. Framboð-
ið er eðlilegt framhald af kosningun-
um í Eflingu, þar sem láglaunafólkið
stóð upp og náði aftur völdum yfir
verkalýðsfélaginu sínu af þröngri
klíku sem hafði haldið þar völdum
áratugum saman og í raun drepið
niður félagið.“
Smári heldur áfram og er mikið
niðri fyrir: „Það hafa kannski kom-
ið þrír fátækir í Silfur Egils á þessari
öld. Það er aldrei talað við fátækt
fólk og það er aldrei ávarpað. Inga
Sæland gerði það í kosningasjón-
varpinu í haust og fór inn með
fjóra þingmenn. Aðrir sem voru
í settinu með henni höfðu aldrei
ávarpað fólk sem býr við vanda.
Það hafði talað um það, en aldrei
ávarpað. Millistéttin talar um hina
fátæku og verr settu á sama hátt
og nýlenduherrar töluðu um íbúa
Afríku á sínum tíma, það hvarfl-
ar ekki að henni að gefa völdin
til hinna verr stæðu og hún efast
ekki um forræði sitt yfir henni, að
hinum verr stæðu sé best borgið
undir hjartahlýrri leiðsögn hinna
betur megandi. Umræðan um öll
mál er á forsendum hinna ríku og
voldugu og sú umræða hljómar
eins og þvæla í eyrum hinna verst
settu. Þeir tengja ekkert við hana.
Það skiptir heldur engu máli hvað
þau kjósa því að eftir kosningar
ganga Katrín og Bjarni saman út af
sviðinu, enda hafa þau meiri sam-
kennd hvort með öðru heldur en
með kjósendum sínum.“
Ríkir, feitir, hvítir karlar sterk-
asti minnihlutahópurinn
Samkvæmt Smára er Sósíalista-
flokkurinn byggður á baráttu fá-
tæks fólks síðustu hundrað og
fimmtíu árin, á grunni stétta-
baráttunnar, og telur að engar
breytingar verði á samfélaginu
nema fyrir breiða samstöðu hinna
verr settu. Þrátt fyrir mikinn árang-
ur við að framkalla kröfur verka-
lýðshreyfingarinnar frá fyrri hluta
síðustu aldar lentu vinstri flokk-
arnir í vanda á sjöunda og áttunda
áratugnum. Kröfur verkalýðs-
hreyfingarinnar frá því í krepp-
unni náðu ekki að halda utan um
breytingar á samfélaginu, frelsis-
baráttu svartra, kvenna, samkyn-
hneigðra og annara undirsettra
hópa. Smári talar sífellt hærra og
hraðar þegar hann greinir þennan
vanda vinstrisins.
„Mannréttindabaráttan klofn-
aði því í marga farvegi og hinir sós-
íalísku flokkar misstu forystuna.
Þeir leiddu ekki lengur baráttu
fjöldans heldur reyndu með tím-
anum að elta hana. Það er óraun-
hæft að hægt sé að sameina ólík-
ar frelsisbaráttur innan eins flokks.
Þú finnur aldrei margt fólk sem er
sammála um alla skapaða hluti
og það er jafnvel ekki eftirsóknar-
vert. Og með áherslum á baráttu
einstakra hópa á tímum „identity“
stjórnmálanna þá gerðist tvennt.
Í fyrsta lagi var efnahagslegum
grundvelli samfélagsins ekki rask-
að og því vann enginn hópur aðra
sigra en auðvaldið var tilbúið að
láta af hendi. Kjör og aðstæður
millistéttarkvenna bötnuðu en
staða fátæku pólsku skúringakon-
unnar sem býr með ofbeldisfulla
manninum hefur ekkert batnað
síðan 1970. Heldur versnað.“
Smári bætir við að þegar mann-
réttindabaráttan sé klofin með
þessum hætti í einstök málefni
vinni sá minnihlutahópur sem sé
valdamestur en í þeim hópi eru
ríkir, miðaldra, feitir, hvítir karl-
ar. „Þess vegna eru þeir alltaf til í
að ýta undir hina klofnu mann-
réttindabaráttu. Þeir voru bara
nokkuð hressir með Martin Luther
King jr. Þangað til að hann fór að
tala um sameiginlega hagsmuni
allra fátækra og um að mikilvæg-
ast væri að vinna gegn efnahags-
legu óréttlæti. Þá skutu þeir hann,“
segir Smári. „Það er hin sorglega
niðurstaða síðustu áratuga að sig-
urvegari þeirra er Donald Trump
og karlarnir sem sitja með honum
í ríkisstjórn.“
En talar Trump ekki einmitt til
þessa hóps?
„Hann, líkt og aðrir popúlistar,
hefur á réttu að standa um vanda
vinstrisins og að elítan hafi svik-
ið alþýðuna. Tökum sem dæmi
Vinstri græn. Það er engin lág-
stéttarmanneskja á Íslandi sem
kýs VG, engin!“ segir hann með
þungri áherslu. „Kjósendur þeirra
koma úr menntaðri millistétt enda
hefur flokkurinn enga tengingu
við lágstéttirnar. Það sama á við
um stofnanavinstrið úti í heimi.
Forystan hefur svikið fólkið sem
hún átti að þjóna. Þetta er rétt hjá
popúlistunum. En lausn þeirra
er engin. Þeir segja: „Forystan
sveik ykkur svo ég skal vera leið-
togi ykkar.“ Sósíalistar segja hins
vegar: „Forystan sveik ykkur svo
þið verðið að rísa upp og endur-
vekja baráttutæki ykkar.“ Markmið
sósíalista er alltaf að virkja hina
verst settu því þeir vita að án virkr-
ar þátttöku lágstéttarinnar munu
ekki verða neinar breytingar á
samfélaginu. Leiðtogar breyta
engu og millistéttin breytir engu.
Breytingar geta aðeins orðið þegar
þau sem líða mest vegna óréttlætis
samfélagsins rísa upp.“
Ávarpa sama hóp og Útvarp Saga
Mikil vakning hefur átt sér stað
innan verkalýðsfélaganna undan-
farið ár eftir kjör Ragnars Þórs
Ingólfssonar hjá VR og Sólveigar
Önnu Jónsdóttur hjá Eflingu. Hill-
ir nú undir að Gylfa Arnbjörns-
syni, sem hefur verið nánast sjálf-
kjörinn um langa hríð, verði steypt
úr formannsstóli ASÍ í haust. Þetta
hefur glatt bæði róttæka vinstri-
menn á borð við sósíalistana en
einnig hægrisinnaða popúlista.
Mætti segja að þessir tveir hópar
bítist um byltinguna.
„Það er rétt að báðir hópar berj-
ast gegn því ástandi sem verið hef-
ur. En ég veit ekki hvort gagnlegt sé
að skilgreina þetta sem andstæðar
fylkingar. Ég held að til þess þurfi
fólk að ganga út frá flokkadráttum
sem í raun tilheyra fallinni heims-
mynd. Búsáhaldabyltingin var
stærsta alþýðuuppreisn á Íslandi
en því miður auðnaðist hvorki
verkalýðshreyfingunni né vinstri
flokkunum að styðja við kröf-
ur hennar. Þessi fyrirbrigði höfðu
fyrir löngu orðið klíkuvæðingu að
bráð og gátu ekki skilið og brugð-
ist við nýjum aðstæðum. Það var
því fólk með annan bakgrunn sem
tók upp baráttu fyrir almenning
sem skuldara. Verkalýðshreyfingin
varði fjármálakerfið og lífeyris-
sjóðina og það gerðu líka vinstri
flokkarnir í ríkisstjórn.“
Helsta sökudólginn í klíkuvæð-
ingu verkalýðshreyfingarinnar
og vanhæfni hennar á að takast á
við þarfir umbjóðenda sinna tel-
ur Smári vera Samfylkinguna og
að minna leyti Vinstri græn. Leið-
togar sem sátu áratugum saman
hafi svo til allir komið úr Samfylk-
ingunni, eins og til dæmis Gylfi
Arnbjörnsson.
„Það er mikill glæpur hjá þessu
fólki að taka baráttutækin, hreyf-
inguna og flokkana, úr höndum
fólksins sem er algjörlega háð því að
lýðræðislegur vettvangur virki fyr-
ir það. Að drepa niður alla virkni í
verkalýðshreyfingunni til þess að
gera hana að einhvers konar klapp-
stýru fyrir umsókn um Evrópu-
bandalagið, upptöku evru og öðr-
um áhugamálum elítunnar er
voðaverk. Á sama tíma tók Sam-
fylkingin arfleifð baráttusögu verka-
lýðshreyfingarinnar frá síðustu öld
og flokkanna sem hún gat af sér og
breytti sér í eins konar lífsstílsflokk
fyrir hina menntuðu millistétt, flokk
sem á í dag aðallega samleið með
Viðreisn, Bjartri framtíð og slík-
um viðrinisflokkum. Samfylkingin
á ekkert erindi lengur inn í alvöru
stéttabaráttu og er á engan hátt í
stakk búin til að takast á við nýfrjáls-
hyggjuna. Til þess skortir hana fólk
innanborðs sem hefur upplifað á
eigin skinni ranglæti samfélagsins.“
Fulltrúar Sósíalistaflokksins
munu djöflast á kerfinu
Nú er unnið að því að raða á lista
Sósíalistaflokksins fyrir borgar-
stjórnarkosningarnar en leiðtog-
inn verður þar ekki á lista. Hann
telur sig vera of mikinn forréttinda-
mann til þess. Kjörnefnd sem skip-
uð var með slembiúrtaki velur fólk
á listann með það að leiðarljósi að
hafa sem breiðastan hóp þeirra
sem ekki hafa haft rödd hingað til.
Meðal helstu stefnumálanna verða
hækkun launa hjá Reykjavíkur-
borg, bygging húsnæðis fyrir þau
sem eru í mestri neyð og krafa um
að hin verr settu komist að borðinu
þar sem ákvarðanir um framtíð
þeirra eru teknar. Það kemur flatt
upp á Smára þegar spyrillinn ber
hina hefðbundnu spurningu um
mögulega samstarfsflokka upp.
„Stjórnmálin eru ónýt og við
getum því ekki gert neitt eins og
hinir eru að gera. Fólk á Íslandi
treystir ekki stjórnmálunum eins
og þau hafa verið stunduð og allra
síst borgarmálunum. Við stefnum
því í raun ekki á að taka þátt í þess-
um stjórnmálum. Lítum á fram-
boðið fremur sem uppreisn gegn
stjórnmálunum en umsókn um að
fá að vera með.“
Hvað ætlið þið þá að gera ef þið
náið fulltrúum inn í borgarstjórn?
„Við stillum fram fólki sem hef-
ur upplifað algert varnarleysi gagn-
vart Reykjavíkurborg og hefur verið
háð velferðarsviði um afkomu sína.
Fólki sem leigir í félagsbústöðum
og hefur reynslu af störfum barna-
verndar, fátækum lífeyrisþegum,
innflytjendum sem aldrei heyrist í,
leigjendum og öðrum hópum sem
upplifa dags daglega óréttlæti sam-
félagsins. Ef við fáum fólk kjörið í
borgarstjórn mun það verða full-
túar fólksins en ekki valdsins. Við
getum vonandi rekið eins kon-
ar klögunarskrifstofu innan borg-
arstjórnar fyrir hina verst settu,
þröngvað hagsmunum og sjónar-
miðum þeirra inn í hvert mál sem
kemur til umfjöllunar. En það er til
einskis að ræða nein málefni fyrr
en lýðræðishallinn hefur verið lag-
aður.“ n
„Samfylkingin á ekkert
erindi lengur inn í alvöru
stéttabaráttu og er á engan hátt
í stakk búin til að takast á við
nýfrjálshyggjuna.