Læknablaðið - 01.05.2018, Blaðsíða 7

LÆKNAblaðið 2018/104 227
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Regulation of e-cigarette sale and use in Iceland
Karl Andersen MD PhD
Chief of Cardiac Emergency Services, Landspítali University Hospital,
Reykjavik, IS-101 Iceland
Professor of Cardiology, School of Health Sciences, Department
of Medicine, University of Iceland
doi.org/10.17992/lbl.2018.05.182
Karl Andersen
hjartalæknir á Hjartagátt Landspítala,
læknadeild HÍ
andersen@landspitali.is
Það var sólríkur dagur um miðjan júní. Rútan hristist og vaggaði
eftir malarveginum á leið sinni fyrir Hvalfjörðinn. Tíu ára dreng-
ur var á leið í Borgarfjörðinn í sveit hjá góðu fólki. En honum leið
ekki vel. Hann var sveittur, með höfuðverk og mikla ógleði. Samt
var hann ekki veikur og var fljótur að jafna sig þegar hann kom í
Reykholtsdalinn eftir tveggja klukkustunda ferðalag. Það eina sem
sat í minningunni eftir þessa bílferð sumarið 1970 var þessi blá-
grái reykur sem liðaðist stöðugt upp fyrir sætisbakið fyrir framan
hann. Það var ekki fyrr en mörgum árum síðar að drengurinn átt-
aði sig á því að hann hafði orðið fyrir óbeinum reykingum.
Íslendingar eru fremstir meðal þjóða í tóbaksvörnum. Á þeim
tíma sem sagan gerist, fyrir hálfri öld, reykti nærri því helmingur
fullorðinna daglega og engar hömlur voru á því hvar mátti reykja.
Frá því að þetta var hefur reykingamönnum fækkað um 70% á Ís-
landi og er nú svo komið að um 9% fullorðinna reykja daglega.1
Þegar hlutfall þeirra sem reykja verður komið niður í 5%, eftir um
það bil 5 ár, hefur í raun tekist að útrýma reykingum á Íslandi.
Nýjar kynslóðir munu vaxa úr grasi án þess að vera háðar nikótíni.
Sjúkdómar eins og langvinn lungnateppa og lungnakrabbamein
munu nánast heyra sögunni til. Nú sem fyrr er mikilvægt að halda
vel á málum og ljúka endataflinu í tóbaksvörnum með fullnaðar-
sigri.
En þessi árangur náðist ekki fyrir tilviljun eða af sjálfu sér.
Hann er afrakstur markvissra forvarnaraðgerða sem byggjast á
aðferðafræði sem sýnt hefur verið fram á að skilar árangri í lýð-
heilsu. Fyrir atbeina frumkvöðulsins Jóns Ármanns Héðinssonar
þingmanns var fyrsta lagasetning í tóbaksvörnum samþykkt á Al-
þingi 1969, þar sem meðal annars var kveðið á um merkingar með
varnarorðum á sígarettupökkum. Síðan hefur mikið vatn runnið
til sjávar. Leiðin er vörðuð stjórnvaldsaðgerðum sem markast af
reglulegri endurskoðun tóbaksvarnarlaga og setningu reglugerða
sem miða því að takmarka notkun reyktóbaks. Nægir þar að nefna
reglugerð um bann við reykingum á opinberum stöðum 2007 sem
leiddi á fáeinum vikum til 18% fækkunar í hjartaáföllum, bæði
meðal þeirra sem reyktu á þeim tíma og hinna sem reyktu ekki.2
Nú liggur fyrir Alþingi frumvarp til laga um rafrettur og áfyll-
ingar fyrir rafrettur. Með frumvarpinu er verið að framfylgja til-
skipun Evrópuþingsins og -ráðsins frá 2014 sem við erum skuld-
bundin af sem EES-þjóð. Frumvarpið er að flestu leyti samhljóða
sambærilegum lögum sem sett hafa verið á hinum Norðurlöndun-
um. Það er sömuleiðis í samræmi við rammasamning Alþjóða-
heilbrigðisstofnunarinnar (WHO, FCTC)3 um tóbaksvarnir og
álit fagráðs um tóbaksvarnir hjá Embætti landlæknis. Með þessu
frumvarpi er settur rammi utan um sölu, gæðaeftirlit og notkun
rafsígarettunnar. Með því móti er neytendavernd notenda rafsígar-
ettunnar tryggð um leið og öryggissjónarmiða er gætt varðandi
hættuna sem af þessari vöru getur stafað. Réttur þeirra sem ekki
veipa til að anda að sér hreinu lofti er virtur.
Staðreyndin er sú að engar klínískar langtímarannsóknir liggja
fyrir um það hversu skaðlegar rafrettur eru heilsu fólks. Hins
vegar eru ýmis teikn um að markviss markaðssetning þessarar
vöru gagnvart börnum og unglingum hafi leitt til aukinnar notk-
unar meðal þeirra. Nú veipa um 10% framhaldsskólanema daglega
og fjölgar þeim með hverju árinu sem líður.4 Það er með öllu óvíst
hversu mörg þeirra munu leiðast út í sígarettureykingar. Hins
vegar er hlutfall framhaldsskólanema sem reykja sígarettur komið
niður í um 5% og er það þróun sem hefur hefur haldist stöðug
síðustu áratugina og hefur ekkert breyst eftir tilkomu rafsígarett-
unnar.1 Það er því óvarlegt að álykta að aukin notkun rafsígarett-
unnar á allra síðustu árum hafi stuðlað að því að unglingar hætti
að reykja. Hér virðist rafsígarettan koma sem viðbót við reykingar
unglinga.
Í þessu máli skiptast menn í fylkingar, með og á móti, og orð-
ræðan er á köflum óvægin og stundum ekki sérlega málefnaleg.
Það takast á hugmyndafræðilegir og menningarlegir afkimar
(subculture) sem verja með harðvítugum hætti þá afstöðu sína að
stjórnvöld eigi að skipta sér sem minnst af innflutningi og sölu
rafsígarettna.5
Með frumvarpinu sem nú liggur fyrir Alþingi er þeim sem
kjósa að nota rafsígarettur frjálst að gera það áfram og einhverjum
þeirra mun takast að hætta reykingum með þessari aðferð. Hins
vegar innifelur það ekki leyfi til að útsetja aðra fyrir veipgufu sem
hefur ófyrirséð heilsufarsleg áhrif á þá sem fyrir því verða. Það eru
sjálfsögð mannréttindi að fá að anda að sér hreinu og ómenguðu
lofti. Sá réttur vegur þyngra en réttur manna til óheftrar notkunar
rafsígarettna.
Árið 2018 er ekki lengur leyfilegt að reykja í langferðabílum. Á
meðan heilsufarsleg áhrif veipgufunnar eru óþekkt er óásættan-
legt að engin lög nái yfir notkun rafsígarettunnar. Til þess er of
mikið í húfi.
Heimildir
1. Vöktun áhrifaþátta áfengis og tóbaksnotkun 2017. Talnabrunnur. Embætti landlæknis 2018;
12: febrúar
2. Viktorsson ÞV, Andersen K, Guðnason Þ. Reykingabann á opinberum stöðum minnkar
tíðni óstöðugs kransæðasjúkdóms og fækkar kransæðaþræðingum hjá körlum á Íslandi.
XVIII Þing félags íslenskra lyflækna, Selfossi 6.-8. júní 2008. Læknablaðið 2008; 94: 18 (E-9):
Fylgirit 57.
3. apps.who.int/iris/bitstream/10665/42811/1/9241591013.pdf?ua=1 - mars 2018.
4. Ungt fólk 2016. Framhaldsskólar. Menntun, menning, tómstundir, íþróttaiðkun, heilsuhegð-
un og heilsuvísar, líðan, framtíðarsýn og vímuefnanotkun ungmenna í framhaldsskólum á
Íslandi. Rannsókn og greining, Reykjavík 2017.
5. Franck, C, Filion KB, Kimmmelman J, Grad R, Eisenberg MJ. Ethical considerations of e-cigar-
ette use for tobacco harm reduction. Respir Res 2016; 17: 53.
Þegar þokunni léttir
Öðlastu nýtt
viðhorf
Inflectra er fyrsta mAb samheitalíftæknilyfið.
Lyfið var þróað til að hafa sambærilega virkni
og öryggi og frumlyf infliximab til að auka
meðferðarval sjúklinga með gigtar-, meltingar-
og húðsjúkdóma.1.
Heimildir:
1. INFLECTRA™. European Public Assessment Report (EPAR). June 2013.
Available at: http://www.ema.europa.eu/docs/en_GB/document_library/
EPAR_-_Public_assessment_report/human/002778/WC500151490.pdf
http://www.ema.europa.eu/docs/is_IS/document_library/EPAR_-_Product_
Information/human/002778/WC500151489.pdf
Fyrsta samheitalíftæknilyfið sem er einstofna mótefni (mAb)
og notað í gigtar-, meltingar- og húðsjúkdómum.