Læknablaðið - 01.05.2018, Blaðsíða 28

248 LÆKNAblaðið 2018/104
Skriðuklaustri var þeim vafalaust bót á tímum þegar litið var svo
á að hvers kyns veikindi væru til komin vegna synda mannkyns.
Lokaorð
Af minjum klaustursins sem grafnar voru upp á árunum 2002-
2012 má ráða að þeir sem stóðu fyrir lækningum í Skriðuklaustri
hafi ekki verið eftirbátar samstarfsmanna sinna í öðrum spítala-
klaustrum í Evrópu. Aðferðir þar til lækninga voru þær sömu
og stundaðar voru ytra. Notast var við heimagerð lyf sem unnin
voru úr innfluttum plöntum en líka innflutt meðal eins og kvika-
silfur. Þetta var vafalaust það besta sem völ var á.
Í Jónsbók er kveðið á um að hreppar og ættingjar ættu að
sinna þurfamönnum en það voru sjúkir, fátækir, heimilislausir
og örvasa.14 Vegna þessa ákvæðis hefur meginskoðun meðal
íslenskra fræðimanna verið sú að klaustrin hafi ekki sinnt þess-
um málaflokki. Til stuðnings hefur verið bent á skort á rituðum
heimildum um beina þátttöku klaustranna í þurfamannahjálp
hérlendis.25-27 Skortur á rituðum heimildum getur þó varla ver-
ið staðfesting á því. Uppgröfturinn á Skriðuklaustri sýndi að
minnsta kosti, svo ekki verður um villst, að þar var fólki í neyð
hjálpað. Engar beinar ritaðar heimildir eru samt til varðveittar
um að þurfamenn hafi leitað þangað, eins og til dæmis samn-
ingur um vist sjúkra eða umönnun örvasa fólks. Vissulega get-
ur reynst örðugt að greina bein fátækra eða heimilislausra úr
beinagrindasöfnum, með eins óyggjandi hætti og bein sjúkra og
örvasa. Afar ólíklegt er aftur á móti að sumum nauðstöddum hafi
verið neitað um vist, á meðan tekið var við öðrum óvinnufærum
vegna sjúkdóma eða örkumla. Þá má ekki horfa fram hjá því sem
stóð í reglum klaustranna, eins og til dæmis reglum Ágústínusar
sem Skriðuklaustur fylgdi, að þeim bæri að taka við öllum þurf-
andi þegnum samfélagsins og gera engan greinarmun þar á.18
Þá eru vísbendingarnar í raun margar aðrar, eins og líkneskið af
heilagri Barböru og sérákvæði í samningum um greftrun þeirra
sem dóu af sótt í klaustrinu. Frá hinum klaustrunum á Íslandi
eru og til varðveittir samningar um vist heilsulausra í þeim og
líka talað um gjafir til fátækrahjálpar á vegum klaustranna.4
Það má þannig ljóst vera að tvöfalt heilsuverndarkerfi hafi
verið rekið í landinu á miðöldum, rétt eins og víðast var gert
meðal kaþólskra í Evrópu. Veraldleg yfirvöld hvöttu landsmenn
augljóslega til þess að sinna þurfandi ættingjum að því marki
sem kostur var á en klaustrin tóku á hinn bóginn við þeim allra
verst settu. Þetta er ekki ólíkt því sem tíðkast í samfélögum
nútímans. Ættingjar reyna af fremsta megni að aðstoða veik
skyldmenni sín en þegar aðstæður leyfa það ekki lengur, er leitað
sérhæfðrar aðstoðar á spítölum, líknardeildum og heimilum fyrir
aldraða. Þessi mikilvæga viðbót sem í boði var á kaþólskum tíma
hérlendis hvarf við siðaskiptin og lokun klaustranna. Aldir liðu
síðan þar til aðstæður þurfamanna breyttust aftur til hins betra.
Heimildir
1. Kristjánsdóttir S. Leitin að klaustrunum. Sögufélag/Þjóðminjasafn, Reykjavík 2017.
2. Diplomatarium Islandicum IX/Íslenzkt fornbréfasafn. Hið íslenska bókmenntafélag,
Reykjavík 1909-1913: 245.
3. Kristjánsdóttir S. Sagan af klaustrinu á Skriðu. Sögufélag, Reykjavík 2012.
4. Diplomatarium Islandicum VII/Íslenzkt fornbréfasafn. Hið íslenska bókmenntafélag,
Reykjavík 1909-1913. 309-10.
5. Gilchrist R, Sloane B. Requiem. The Medieval Monastic Cemetery in Britain. Museum of
London Archaeological Service, London 2005: 63; 205-6.
6. Zoëga G. Fornmeinafræðileg rannsókn á fimm beinagrindum úr klausturgarðinum á
Skriðu. No. 23, 29, 30, 33 og 43’ (report, 2007). Byggðasafn Skagfirðinga, Sauðárkrókur.
7. Pacciani E. Anthropological description of skeletons from graves no. 4, 62, 63, 65, 66, 67 and
68 at Skriðuklaustur Friary (report, 2006). Skriðuklaustursrannsóknir, Reykjavík.
8. Pacciani E. Anthropological description of skeletons from graves no. 5, 17, 27, 34, 54, 74, 75
and 80 at Skriðuklaustur Friary (report, 2008). Skriðuklaustursrannsóknir, Reykjavík.
9. Pacciani E. Anthropological description of skeletons from graves no. 83, 84, 85, 87, 88, 95, 96,
97 and 99 at Skriðuklaustur Friary (report, 2009). Skriðuklaustursrannsóknir, Reykjavík.
10. Pacciani E. Anthropological description of skeletons from graves no. 123, 124, 125, 126, 127,
128, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 141, 142, 143, 145 and 146, at Skriðuklaustur Friary
(report, 2010). Skriðuklaustursrannsóknir, Reykjavík.
11. Collins C. An Osteological Analysis of the Human Remains from the 2009 Excavation
Season at Skriðuklaustur, East Iceland (report 2010). Skriðuklaustursrannsóknir, Reykjavík.
12. Collins C. An Osteological Analysis of the Human Remains from the 2010 Excavation
Season at Skriðuklaustur, East Iceland (report 2011). Skriðuklaustursrannsóknir, Reykjavík.
13. Sundman EA. Osteological Analysis of the Human Remains – Skriðuklaustur 2011 (report,
2011). Skriðuklaustursrannsóknir, Reykjavík.
14. Kristjánsdóttir S. Poisoned Arrows of Amor. Scand J History 2011; 36: 406-18.
15. Kristjánsdóttir S, Collins C. Cases of Hydatid Disease in Medieval Iceland. Int J
Osteoarchaeology 2011; 21: 479-86.
16. Pacciani E. Anthropological description of skeletons from graves no. 123, 124, 125, 126, 127,
128, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 141, 142, 143, 145 and 146, at Skriðuklaustur Friary
(report, 2010): 23-30. Skriðuklaustursrannsóknir, Reykjavík.
17. Sundman EA. Osteological Analysis of the Human Remains – Skriðuklaustur 2011 (report,
2011): 24, 50, 66-151. Skriðuklaustursrannsóknir, Reykjavík.
18. Ágústínusarreglur. Í fylgiriti Múlaþings 33 í þýðingu Vilborgar Auðar Ísleifsdóttur (2006):
114-20.
19. Kristjánsdóttir S, Larsson I, Åsen PA. The Icelandic Medieval Monastic Garden – Did it
Exist? Scand J History 2014; 39: 560-79.
20. Walser JW, Kristjánsdóttir S, Gowland R, Desnica N. Mercurial Medicine: Investigating the
use of mercury as a treatment for syphilis in medieval Iceland. Int J Osteoarchaeology (in
print).
21. Rasmussen KL, Skytte L, Ramseyer N, Boldsen JL. Mercury in soil surrounding medieval
human skeletons. Heritage Sci 2013; 1: 16.
22. Rasmussen KL, Skytte L, Pilekær C, Lauritsen A, Boldsen JL, Leth PM, et al. The distribution
of mercury and other trace elements in the bones of two human individuals from medieval
Denmark – the chemical life history hypothesis. Heritage Sci 2013; 1: 10.
23. Rasmussen K, Skytte L, Jensen A, Boldsen J. Comparison of mercury and lead levels in the
bones of rural and urban populations in Southern Denmark and Northern Germany during
the Middle Ages. J Archaeol Sci Rep 2015; 3: 358-70.
24. Ólafsson D, Jónsson M, Magnússon SG (ritstj.). Jónsbók. Háskólaútgáfan, Reykjavík 2004.
25. Þorláksson H. Frá kirkjuvaldi til ríkisvalds. Saga Íslands VI. Hið íslenska bókmenntafélag,
Reykjavík 2003: 124-41.
26. Guttormsson L, Kjartansson HS. Siðaskiptin og fátækraframfærslan. Athugasemdir í tilefni
af nýlegum útleggingum. SAGA 2014; LII (1): 119-43.
27. Guðmundsson GJ. „Item fatige folck ... j vett smor“. Nokkur álitamál varðandi fátækrahjálp
eftir siðaskipti. SAGA 2017; LV( 2): 177-86.
Mynd 7. Hnífur til að taka fólki blóð, fundinn í rústum Skriðuklausturs. Það var gert
til lækninga og almennrar heilsubótar. Eins var blóðtaka talin vera áhrifarík leið til að
hreinsa sig af syndum (mynd: Giuseppi Venturini, nr. 2003-36-498).