Læknablaðið - 01.05.2018, Blaðsíða 9

LÆKNAblaðið 2018/104 229
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Alzheimer-sjúkdómur einkennist af uppsöfnun amyloid-skella
og taugatrefjaflækja í heilavef, sem í kjölfarið leiðir til sívaxandi
taugafrumudauða og rýrnunar heilans. Þessar sjúklegu breytingar
valda yfirleitt fyrst versnun á skammtímaminni, en lifi sjúklingur-
inn nógu lengi nær sjúkdómurinn að hafa áhrif á öll svið vitrænn-
ar getu og að lokum einnig á hreyfigetu.1 Þótt Alzheimer-sjúkdóm-
ur leggist mun fremur á eldri einstaklinga en þá sem yngri eru
og hækkandi aldur sé sterkasti áhættuþáttur sjúkdómsins, á hann
ekkert skylt við eðlilega öldrun. Sá misskilingur hefur lengi staðið
rannsóknum á sjúkdómnum fyrir þrifum og enn þann dag í dag
er margfalt hærri upphæðum veitt til rannsókna á krabbameinum,
hjarta- og æðasjúkdómum og HIV/AIDS, svo eitthvað sé nefnt. Á
þeim sviðum læknisfræðinnar hefur undraverðum árangri ver-
ið náð á undanförnum árum og áratugum, sem skilar sér í hærri
lífaldri og þar með í auknum fjölda einstaklinga með heilabilun,
meðal annars af völdum Alzheimer-sjúkdóms.
Heilabilun er gríðarlega algengt vandamál í eldri aldurshóp-
um og er Alzheimer-sjúkdómur orsök 60-70% heilabilunartilfella.
Talið er að fjöldi þeirra sem þjást af Alzheimer-sjúkdómi tvöfald-
ist á um það bil 20 ára fresti.2 Í Bandaríkjunum eru 5,7 milljónir
einstaklinga greindir með Alzheimer-sjúkdóm, sem gróflega jafn-
gildir 5700 Íslendingum.3 Beinn kostnaður heilbrigðiskerfisins þar
í landi við meðferð og umönnun einstaklinga með heilabilun voru
277 milljarðar Bandaríkjadala árið 2017 og óbeinn kostnaður við
umönnun á vegum aðstandenda var metinn vera 232 milljarðar
Bandaríkjadala sama ár.3 Séu þessar kostnaðartölur yfirfærðar
á Ísland mundi beinn og óbeinn kostnaður við meðferð og um-
önnun einstaklinga með heilabilun hérlendis nema 50 milljörðum
íslenskra króna árlega. Hér er því um að ræða gríðarlegan útgjalda-
lið í heilbrigðismálum sem að óbreyttu á eftir að tvöfaldast á næstu
20 árum, en erfitt er að ímynda sér hvernig samfélagið á að geta
staðið undir þeirri aukningu.
Nú þegar gætir mikils úrræðaleysis í málaflokknum, sem
veldur sjúklingum með heilabilunarsjúkdóma og aðstandendum
þeirra ómældum þjáningum. Í þessum skrifuðu orðum eru 200
einstaklingar á bið eftir sérhæfðri dagþjálfun á höfuðborgarsvæð-
inu og geta þeir átt von á að þurfa að bíða í allt að tvö ár. Á tveim-
ur árum getur orðið mikil afturför í sjálfsbjargargetu einstaklings
með heilabilun sem leiðir til þess að margir eru orðnir of veikir til
að nýta sér úrræðið þegar að þeim kemur og hafa þá eytt þessum
tíma heima, oft undir sólarhringseftirliti örþreyttra aðstandenda.
Biðin eftir hjúkrunarrými er einnig óhóflega löng og veldur því
að margir sjúklingar með heilabilun hrekjast á milli mismunandi
deilda innan Landspítala mánuðum saman áður en þeir komast
loks í örugga höfn.
Vandinn liggur því í augum uppi og mætti ætla að menn reru
að því öllum árum að bæta úr því ófremdarástandi sem nú ríkir
og búa sig undir hina miklu fjölgun einstaklinga með heilabilun
sem fram undan er. Svo er þó ekki. Enn hefur engin stefna verið
mótuð í málefnum einstaklinga með heilabilun hér á landi. Engar
tölur eru til um raunverulegan fjölda einstaklinga með heilabilun
hérlendis, hvað þá um beinan og óbeinan kostnað við meðferð og
umönnun þeirra. Það hlýtur að teljast aðkallandi að kortleggja bet-
ur málaflokk sem líklega veltir um 50 milljörðum árlega og er jafn
hratt vaxandi og raun ber vitni. Ekkert bólar enn á auknum úrræð-
um á sviði heimahjúkrunar, sérhæfðra dagþjálfana og fjölbreyttra
búsetuúrræða fyrir þennan hóp.
Það er að sjálfsögðu einkar mikilvægt að styðja við þá einstak-
linga sem þegar eru komnir með Alzheimer-sjúkdóm og létta líf
bæði sjúklingsins sjálfs og aðstandenda hans. Fyrirbyggjandi að-
gerðir eru hins vegar ekki síður mikilvægar með það fyrir augum
að seinka upphafi fyrstu einkenna sjúkdómsins um einhver ár,
sem gæti fækkað einstaklingum með heilabilun til framtíðar og
þar með sparað ómældar fjárhæðir. Höfundar greinar sem birtist
í Lancet sumarið 2017 benda á 9 lífsstílsþætti sem samanlagt liggja
að baki um það bil 30% heilabilunartilvika. Þessir þættir eru lágt
menntunarstig, hár blóðþrýstingur, offita, heyrnartap, reykingar,
þunglyndi, félagsleg einangrun og sykursýki.4 Hér eru því til stað-
ar augljós sóknarfæri samfélagsins alls til að stemma stigu við
yfirvofandi heilabilunarfaraldri.
Ef spár bjartsýnustu manna ganga eftir verða innan 10 ára
komin lyf gegn Alzheimer-sjúkdómi sem hægja verulega á þróun
sjúkdómsins, eða hindra hann jafnvel alveg. Það er hins vegar ekk-
ert fast í hendi og við verðum því að undirbúa okkur undir þann
raunveruleika sem nú blasir við. Stefnumótun og kortlagning á
málaflokknum, þarfagreining, fjármagn til rannsókna og almenn
og víðtæk lýðheilsuíhlutun til forvarna eru verkefni sem þarf að
ráðast í ekki síðar en í dag. Við þurfum að taka slaginn núna. Mál-
efnið snertir okkur öll.
Heimildir
1. Scheltens P, Blennow K, Breteler MMB, de Strooper B, Frisoni GB, Salloway S, et al.
Alzheimer's disease. Lancet 2016; 388: 505-17.
2. Qiu CX, De Ronchi D, Fratiglioni L. The epidemiology of the dementias: an update. Curr
Opin Psychiatr 2007; 20: 380-5.
3. Alzheimer's Association 2018 Alzheimer's Disease Facts and Figures.
4. Livingston G, Sommerlad A, Orgeta V, Costafreda SG, Huntley J, Ames D, et al. Dementia
prevention, intervention, and care. Lancet 2017; 390: 2673-734.
Alzheimer disease - A 21st century epidemic

Steinunn Þórðardóttir,
Specialist physician in internal medicine and geriatric medicine, PhD,
Landspítali University Hospital, Reykjavík Iceland
doi.org/10.17992/lbl.2018.05.183
Alzheimer-sjúkdómur
faraldur 21. aldarinnar
Steinunn Þórðardóttir
sérfræðingur í öldrunarlækningum
á Landspítala
steintho@landspitali.is
Pakkningar:
Lyfjaform og styrkur, pakkningastærð
Forðatöflur 4 mg 28 stk
Forðatöflur 4 mg 84 stk
Forðatöflur 8 mg 28 stk
Forðatöflur 8 mg 84 stk

fesoterodin fumarat
Með Toviaz® 4 mg og Toviaz® 8 mg borið saman við lyfleysu í viku 12 ** Með Toviaz® 8 mg borið saman við lyfleysu og tolterodin ER 4 mg í viku 12 *** Færri salernisferðir með Toviaz® 8 mg en með lyfleysu **** Meðferð með Toviaz® 8 mg
dró marktækt úr fjölda tilvika bráðaþvagleka í viku 12 borið saman við tolterodin ER 4mg (p= 0,017) og lyfleysu (p<0,001) 1. Toviaz SmPC 9. október 2017 2. Chapple C. et al. BJU Int. 2014;114:418-26. 3. Kaplan S.A. et al. BJU Int. 2010;107:
1432-1440. 4. Chapple C. et al. Eur Urol. 2007;52(4):1204-12. 5. Herschorn S. et al. BJU Int. 2010;105(1):58-66.
Þegar manni er mál, þá er manni mál!
Fleiri sjúklingar
haldast „þurrir“ 5****
2
af hverjum
3
Minnkuð tíðni
bráðaþvagleka2*
-80%
Minnkuð
tíðni bráðrar
þvaglátaþarfar3**
-45.5%
-18.6%
Toviaz® (fesoterodine) Meðferð við einkennum
(aukinni tíðni þvagláta og/eða bráðri þvaglátaþörf
og/eða bráðaþvagleka) sem geta komið fram hjá
fullorðnum sjúklingum með ofvirka þvagblöðru.
P
P
1
7
1
1
0
1
Minnkuð
tíðni þvagláta4***
Skyndileg bráð þvaglátaþörf og bráðaþvagleki eru algengustu einkenni ofvirkrar þvagblöðru.
Með Toviaz® 4 og 8mg forðatöflum er hægt að draga marktækt úr einkennum, borið saman við lyfleysu.
2,3
Verð er hægt að sjá á www.lgn.is
Greiðsluþátttaka: Já.
Stjörnumerktur texti (*) er umskrifaður og/eða styttur úr upplýsingum um lyfið, sem samþykktar voru af EMA 9. október 2017. Upplýsingar um lyfið er að finna á www.serlyfjaskra.is, auk þess sem hægt er að fá hann hjá
umboðsaðila Pfizer, Icepharma hf
Icepharma . Lyngháls 13 . 110 Reykjavík . S: 540-8000 . www.icepharma.is
Stytt samantekt á eiginleikum lyfs fyrir Toviaz® (fesoterodine)
TOVIAZ 4 mg og 8 mg forðatöflur. Innihaldslýsing: Hver forðatafla inniheldur fesóteródín fumarat 4 mg, sem samsvarar 3,1 mg af fesóteródíni, eða fesóteródín fumarat 8
mg, sem samsvarar 6,2 mg af fesóteródíni. Ábendingar: TOVIAZ er ætlað til meðferðar hjá fullorðnum á einkennum (aukin tíðni þvagláta og/eða bráð þörf fyrir þvaglát
og/eða bráðaþvagleki) sem fram geta komið hjá sjúklingum með ofvirka þvagblöðru (overactive bladder syndrome). Frábendingar: Ofnæmi fyrir virka efninu eða fyrir
jarðhnetum eða soja eða einhverju hjálparefnanna. Þvagteppa. Magateppa. Ómeðhöndluð (uncontrolled) þrönghornsgláka. Vöðvaslensfár. Alvarlega skert lifrarstarfsemi
(Child Pugh flokkur C). Samhliðanotkun öflugra CYP3A4 hemla hjá sjúklingum með meðal til alvarlega skerðingu á nýrna- eða lifrarstarfsemi. Alvarleg sáraristilbólga.
Eitrunarrisaristill (toxic megacolon). Upplýsingar um aukaverkanir, milliverkanir, varnaðarorð og önnur mikilvæg atriði má nálgast í sérlyfjaskrá - www.serlyfjaskra.is.
Dags. síðustu samþykktar SmPC sem þessi stytti texti byggir á: 9.10.2017. Markaðsleyfishafi: Pfizer Limited. Ávísunarheimildir og afgreiðsluflokkur: R. Hámarksverð í
smásölu (1. nóvember 2017): 4 mg 28 stk: 8.054 kr, 4 mg 84 stk: 18.582 kr, 8 mg 28 stk: 8.536 kr, 8 mg 84 stk: 19.825 kr. Greiðsluþátttaka sjúkratrygginga: G. Dags.
síðustu endurskoðunar efnis: 6. nóvember 2017. Fyrir frekari upplýsingar um lyfið má hafa samband við Icepharma hf. Lynghálsi 13, s. 540 8000.
Dregur úr einkennum ofvirkrar þvagblöðru
1
1