Læknablaðið - 01.05.2018, Blaðsíða 27

LÆKNAblaðið 2018/104 247
þá smitast sjúkdómurinn í móðurkviði. Sjúkdómurinn smitast
annars við kynmök.14
Alvarleg dæmi um sullaveiki fundust einnig. Sullaveiki kallast
það þegar ákveðin tegund af ormi (echinococcus granulosus) tekur
sér bólfestu í líffærum fólks og býr þar til blöðru sem kallast sull-
ur. Hægt er að ganga lengi með sull án einkenna en ormurinn fer
fljótt að ganga á orku sjúklingsins. Kona sem lést á miðjum aldri
eftir vist í Skriðuklaustri gekk með svo stóra sullblöðru í kvið-
arholi að hryggjarsúla hennar hafði skekkst. Sullblaðran hafði
síðan kalkgerst í moldinni en hún mældist þá að minnsta kosti 17
cm í þvermál (mynd 6). Það var ekki allt, því konan var líka með
sárasótt. Önnur miðaldra kona gekk með sömu sjúkdóma en það
var hún sem einnig var lömuð upp að brjósti.3,15
Það er greinilegt að í mörg horn var að líta í klaustrinu á
Skriðu. Lífsgæði þeirra heilsulausu sem leituðu sér hjálpar þar
voru þó vafalítið meiri en heimafyrir hjá fjölskyldu og ættingjum.
Þar var svo ótal margt í boði til að lina þjáningar, líkna og jafnvel
lækna. Alltént mátti skýrt greina gróanda á sumum beinum þar
sem sárasóttin hafði étið sig inn.12 Einnig fundust mörg dæmi um
gróin beinbrot og sjá mátti að búið var um sum þeirra, eins og
til dæmis lærbrot þar sem stúfarnir höfðu gengið til.16,17 Þá skipti
trúin örugglega miklu og þeir helgu menn og konur sem hægt
var að heita á til betra lífs.
Hvað var í boði?
Það kom á óvart hversu mikið var hægt að gera fyrir hina veiku
sem leituðu til bræðranna á Skriðu, jafnvel fyrir alvarlega veika
og rúmfasta. Samkvæmt Ágústínusarreglunni skipti matur
miklu máli í bataferlinu en sjá mátti á hvers kyns matarleifum úr
uppgreftinum að í Skriðuklaustri var fjölbreyttara og betra fæði
í boði en almennt gerðist og gekk. Þar voru kjöt, fiskur, ferskt
grænmeti og innflutt epli í boði en samkvæmt reglunni þurftu
hinir sjúku ekki að fasta á mat, eins og aðrir – vígðir og óvígðir –
í klaustrinu.3 Þá mátti baða sjúka en böð voru að öðru leyti ekki
stunduð nema til hreinsunar á sál og þá aðeins með vígðu vatni.18
Hér eru ótalin lyfjagrösin, læknisáhöldin og líkneskið af heil-
agri Barböru sem heita mátti á til að lækka sótthita eða sporna
gegn því að smitast af svarta dauða eins og hjónin sem nefnd eru
hér að framan gerðu í erfðaskrá sinni árið 1494. Leifar alls þessa
lágu grafin í rústum Skriðuklausturs. Frjókorn og fræ fundust
af þremur ólíkum lækningaplöntum, þar af einni innfluttri. Það
er brenninetla en hinar þekktu eru villilaukur og græðisúra.19
Græðisúra er til víða um land en ekki er útilokað að villilauk-
urinn hafi komið frá Bæ í Borgarfirði þar sem klaustur var fyrst
stofnað í landinu. Þar vex hann enn, en hvergi annars staðar á
landinu. Líkneskið af heilagri Barböru var flutt inn alla leið frá
Hollandi, svo til nýtt, steypt úr terracotta-leir.3 Þá fundust í rúst-
um klaustursins að minnsta kosti 18 áhöld til lækninga, eins og
til dæmis nálar og hnífar, auk tveggja lyfjaglasa. Hnífarnir voru
væntanlega einna helst notaðir til þess að taka fólki blóð en það
var vel þekkt aðferð sem notuð var jafnt til heilsubótar og lækn-
inga (mynd 7). Vel má hins vegar vera að lyf hafi verið flutt inn í
lyfjaglösunum en bæði komu þau erlendis frá.3
Merkilegast er þó að kvikasilfur hafi að öllum líkindum
verið notað til lækninga í Skriðuklaustri, rétt eins og öðrum
klausturspítölum í Evrópu. Var það greint með efnagreiningu í
beinum sjúkra þaðan, einkum þá þeirra sem þjáðust af sárasótt.
Kvikasilfrið hefur sennilega verið borið útvortis á sár þeirra og
jafnvel líka til inntöku. Efnið var notað um aldir til lækninga og
virkaði vel.20-23 Það er vel hugsanlegt að sárasóttarsjúklingarn-
ir sem báru merki gróanda og bata í sárum á höfuðkúpu hafi
einmitt verið meðhöndlaðir með þessu baneitraða efni. Ekki má
nefnilega gleyma því að áhrifarík lyf, eins og við krabbameini,
geta verið mjög eitruð. Allt hefur því verið reynt til að lækna og
bjarga mannslífum, þá sem nú. Þá hefur umönnunin og líknin
ekki síður en nærveran við almættið eða böð úr vígðu vatni skipt
miklu fyrir hina mest þjáðu og deyjandi. Allt sem var í boði í
Mynd 6. Ein sullblaðran mældist
17 cm í þvermál (mynd: Lilja
Laufey Davíðsdóttir, úr gröf 126.)