Skírnir - 01.09.2005, Page 203

ur hennar vera fólki, jafnvel innan fræðasamfélagsins, nokkuð framandi.
Guðfræðileg umræða virðist eiga erfitt með að ná út fyrir veggi kirkna
þegar hún fer þar fram. Hugtökin guðfræði og guðfræðileg umræða virð-
ast vera fordómahlaðin í almennri samræðu eða í það minnsta er henni
tekið með varúð og virkar framandi á marga. Menn virðast forðast í
lengstu lög að nota þekkt guðfræðileg hugtök og þá er ekki bara átt við
hugtök eins og synd og náð, fórn og fyrirgefningu, heldur einnig hugtök
eins og Guð og Kristur, holdtekja, kross, upprisa og svo framvegis. Að
ekki sé minnst á þá atburði kristninnar sem tengjast stórhátíðum kirkjunnar.
Til að sneiða hjá þessum vanda velur Gunnar þá aðferð að fjalla um
trúarheimspekileg efni í ritum Laxness. Hann skiptir í raun út hugtakinu
„guðfræði“ og setur hugtakið „trúarheimspeki“ í staðinn. Hann vísar hér
til guðfræðingsins Pauls Tillichs, sem hann kallar trúarheimspeking, og
styðst við aðferðir hans í greiningu sinni.4 Hann styðst einnig við skil-
greiningar Kurts Wuchterls á trúarheimspeki þar sem hann segir að við-
fangsefni trúarheimspekinnar sé að fást við tilvistarspurningar mannsins
og ekki síst að greina hugtakið trú og trúarlega reynslu, það er að segja
glímu mannsins við Guð (18).5 Gunnar rökstyður aðferð sína með þvílík-
um hætti. Þessa leið má að sjálfsögðu velja ef henni er þá fylgt. Paul Til-
lich hefur með réttu oft verið nefndur trúarheimspekingur, en hann er þó
fyrst og fremst sérfræðingur í samstæðilegri guðfræði og eiga túlkunar-
fræði hans og táknfræði sér djúpar rætur í evangelískri guðfræðihefð.
Umfjöllun Tillichs um tákn byggist á lútherskri guðfræði og er tilraun til
þess að umtúlka réttlætingarkenningu siðbótarmanna fyrir samtímann.6
Efnisval Gunnars er ekki heldur dæmigert fyrir trúarheimspeki því sú
grein fæst meira við að skilgreina guðshugtakið og eðli átrúnaðar.7 Gunn-
fjallræðufólkið 433skírnir
4 Gunnar segir í formála bókarinnar: „Þótt persónur einstakra skáldverka mótist
af hinum sögulega veruleika, af pólitískum og félagslegum aðstæðum er einnig
áhugavert að skoða þær í öðru ljósi sem er óháð stund og stað. Með það mark-
mið í huga verða þær settar í hugmyndafræðilegt samhengi og skoðaðar með
hliðsjón af trúarheimspeki og guðfræði …“ Gunnar Kristjánsson 2002, 5.
5 Gunnar er líklega að vitna í grein Kurts Wuchterls, „Religionsphilosophie, Neu-
ansätze und Neubewertungen“, TRE, 28. bindi, Berlín 1997, 761–766.
6 Sigurjón Árni Eyjólfsson 2000, 69–74.
7 Nægir hér að slá upp ritum í trúarheimspeki til þess að sjá þetta, en í þeim er
vaninn að skilgreina eðli trúarbragða og greina hugtakakerfi þeirra frá heim-
spekilegu sjónarhorni. Trúarheimspeki fjallar að stórum hluta um guðssannanir
og annað þvíumlíkt en tilvistargreiningin er frekar jaðarfyrirbrigði eða undir-
grein hennar. Sjá t.d. eftirtalin rit: Josef Schmidt 2003; Willi Oelmüller og Ruth
Dölle-Oelmüller 1997; Friedo Ricken 2003; Ulrich Mann 1988.
Skírnir haust 05 RÉTTUR 23.11.2005 13:54 Page 433