Breiðfirðingur - 01.04.1991, Síða 134

132
BREIÐFIRÐINGUR
Rjómabúið í Stóraskógi
Þrátt fyrir að verkalok Stefáns B. Jónssonar yrðu slík sem
að framan er greint frá, þá reis rjómabú á legg í Stóraskógi
sumarið 1905. Ekki er vitað þegar þetta er ritað hverjir voru
þar forgöngumenn. Gera má ráð fyrir að Björn sýslumaður
Bjarnarson á Sauðafelli hafi átt þar hlut að máli, slíkur
áhugamaður sem hann var um málefni bænda og landbúnað-
ar.
Á fyrstu árum aldarinnar voru stofnuð alls yfir 30 rjómabú
í landinu, flest á Suðurlandi. Þegar sauðasaian til Englands
féll niður 1896 varð það mikill hnekkir fyrir bændur. Menn
fóru að hugsa um breytta hagnýtingu mjólkurinnar með út-
flutning á srnjöri fyrir augum. Smjörmarkaður opnaðist í
Englandi og jafnframt voru þá að byrja að flytjast ný mjólk-
urvinnslutæki til landsins, s.s. strokkar og skilvindur. Sig-
urður Sigurðsson ráðunautur Búnaðarfélags íslands háði
skelegga baráttu fyrir stofnun fyrstu rjómabúanna. Hann
hvatti bændur til að mynda samlög um smjörvinnsluna og
þar sem hægt var að nýta vatnsafl fyrir vinnutækin, þá mældi
hann aðstöðu og aflþörf. Fyrsti mjólkurskólinn tók til starfa
á Hvanneyri árið 1900 og undir öruggri stjórn og leiðsögn H.
Grönfeldt mjólkurfræðings frá Danmörku lærðu stúlkur til
mjólkurvinnslustarfa.
Guðrún Jónsdóttir frá Indriðastöðum í Skorradal gerðist
forstöðukona rjómabúsins í Stóraskógi. Hún hafði lokið
námi hjá H. Grönfeldt í Mjólkurskólanum á Hvítárvöllum.
Hún stýrði búinu þrjú ár af þeim fjórum, er það starfaði.
Hún varð svo árið 1908 húsfreyja á Ormsstöðum í Klofn-
ingshreppi, kona Gests hreppsstjóra Magnússonar bónda
þar. Stóraskógsbúið hefur vafalítið verið staðsett með það
fyrir augum að það væri miðsvæðis fyrir þrjár til fjórar sveit-
ir.
Búið tók til starfa í nýju timburhúsi á steyptum grunni.
Stór smjörstrokkur gekk fyrir afli frá steinolíumótor og ofn
var til upphitunar. Mótorinn vildi oft bila og þurfti þjóðhaga-