Dagblaðið Vísir - DV - 18.05.2018, Blaðsíða 18

18 18. maí 2018fréttir
MANITOU MLT 625-75 H
Nett
fjölnotatæki
Pétur O. Nikulásson ehf. • Melabraut 23, Hafnarfjörður • Símar: 552 2650 / 552 0110 • pon@pon.is
6.800.000 kr. + VSK
ast engin heilbrigðisþjónusta í
landinu. Of mikið magn af kóbalti
getur valdið ýmsum sjúkdómum,
allt frá öndunarsjúkdómum, eins
og asma, til krabbameins. Eftir að
fólk veikist vegna þessarar meng-
unar þá gerir það líf þeirra enn-
þá erfiðara þar sem þau eiga erfitt
með að vinna erfiðisvinnu, sem er
nánast eina vinnan sem hægt er
að fá í landinu. Hafa stórir hóp-
ar samfélagsins orðið útskúfaðir
vegna þessara veikinda og margir
þeirra hafa dáið vegna hungurs.
Fæðingargallar eru einnig afar al-
gengir og eiga þau börn lítinn sem
engan möguleika að lifa af eft-
ir fæðingu vegna lélegs heilbrigð-
iskerfis í landinu. Rétt er að geta
þess að kóbalt er þó algjörlega
skaðlaust í mjög litlu magni.
Barnahersveitir og fjöldamorð
Börn eru ekki eingöngu notuð
sem vinnuafl í námunum, þau
eru líka notuð sem hermenn til
að gæta námusvæði og jafnvel
er þeim skipað að yfirtaka nám-
ur með vopnavaldi. Yfir 30 upp-
reisnarhópar eru í landinu og
eru átök á milli þeirra tíð. Helst
eru átökin vegna námusvæð-
anna, þar sem verðmætin sem
koma frá þeim gera þessum hóp-
um kleift að kaupa vopn og birgð-
ir fyrir hermenn hópanna. Frétt-
ir berast reglulega af hrottalegum
fjöldamorðum af hendi einhverra
þessara hópa í landinu, þar sem
fjöldagrafir hafa fundist með sak-
lausum börnum, konum og mönn-
um. Árásir þessara hópa á þorp eru
einnig mjög algengar og eftir að
búið er að myrða flesta karlmenn-
ina í þorpinu eru konunar notaðar
sem kynlífsþrælar og börnin þjálf-
uð til að verða barnahermenn fyrir
sjálfa hópana. Fyrrverandi forseti
Kongó, Laurent Kabila, var sjálfur
með 10.000 barnahermenn undir
sinni stjórn þegar hann tók völdin
í landinu árið 1996 og var fjöldi
þeirra notaður í námum hans en
ávinninginn notaði hann til að
fjármagna stríðið sitt.
Verðmætin skila sér
ekki til samfélagsins
Kongó er eitt fátækasta land í
heiminum og lifa um 70% af íbú-
um þess undir fátæktarmörk-
um. Arthur Kaniki, prófessor við
háskólann í Lubumbashi, hef-
ur rannsakað áhrif kóbaltsfram-
leiðslu á landið hans undanfarin
ár og hann hefur sterkar skoðanir
á málefninu. „Þú getur ekki kom-
ið sem fyrirtæki, tekið auðlindirn-
ar, flutt þær úr landi og skilið sam-
félagið eftir í fátækt. Það er ekki
rétt, sérstaklega þegar þeir menga
umhverfið líka. Við sjáum tonn
eftir tonn af úrgangi skilið eftir
í þorpum sem hafa ekkert vatn,
enga vegi, enga spítala og enga
skóla. Þetta er ekki rétt,“ er haft
eftir Kaniki. Að hans mati gæti
Kongó mögulega verið eitt af rík-
ustu löndum heims þar sem talið
er að verðmæti ósóttra málma
sem eru í landinu eru metnir á
um 24 þúsund milljarða dollara.
Þessi gífurlegu verðmæti sem fel-
ast í kóbaltinu hafa því miður ekki
skapað hagsæld fyrir landið held-
ur vandamál sem engar augljósar
lausnir virðast við. Óveðursskýin
virðast hlaðast upp.
Lítið um eftirlit og
alþjóðlegt regluverk
Nánast engar reglugerðir eru
til staðar í Kongó um vinnslu á
málmum eins og kóbalti og enn
minna er um eftirlit til að fram-
fylgja þeim fáu reglum sem þó
hafa verið settar. Það er ansi al-
gengt að fólk opni ólöglegar nám-
ur og talið er að um 12,5 milljónir
manna vinni í ólöglegum námum
víðs vegar um landið. Fyrirtæki
eins og Apple og Samsung eru
öll með stranga innkaupastefnu
varðandi kaup á málmum, eins
og kóbalti. Stefna fyrirtækjanna er
sú að kaupa ekki hráefni frá nám-
um sem stunda þrælavinnu eða
barnaþrælkun. Stóra vandamálið
er að það er mjög erfitt fyrir þessi
fyrirtæki að vita nákvæmlega hver
uppruni málmana er. Fyrirtæk-
in sem kaupa málmana frá blóð-
námunum eiga það til að blanda
þeim saman við málma sem koma
frá löglega starfræktum námum.
Þótt fyrirtæki sem framleiða raf-
tæki um allan heim séu á þessari
sömu línu er virðist vera lítill
áhugi hjá þeim að reyna að koma
þessum breytingum í gagnið.
Heilu þorpin flutt
Það er orðið nánast daglegt brauð
að heilu þorpin séu flutt frá ein-
um stað til annars til þess að búa
til pláss fyrir nýrri kóbaltnámu.
Íbúanir geta lítið sagt eða gert þar
sem herinn sér um það að öll mót-
mæli vegna flutninga séu stöðvuð
strax. Hefur herinn verið ásak-
aður um að skjóta þá mótmæl-
endur sem hlusta ekki á skipan-
ir hersins um að flytja heimili sitt
og fjölskyldu. Nýju heimili íbú-
anna eru oftast mjög fjarri gamla
heimili þeirra og er það mjög al-
gengt að staðsetning nýju þorp-
anna sé í kringum gamlar og tóm-
ar námur. Afleiðingarnar eru þær
að grunnvatnið á svæðinu er svo
mengað eftir námuvinnsluna að
ekki er hægt að rækta í nánasta
umhverfi. Þá veldur vatnsmeng-
unin því að vatnið er það mengað
að það veldur krabbameini. Yfir-
völd í samstarfi við fyrirtækin lofa
alltaf gulli og grænum skógum,
eins og að byggður verði nýr skóli
eða ný heilsugæsla í nýja þorp-
inu, en það gerist of seint ef það
gerist yfir höfuð. Þessir gífurlegu
fólksflutningar hafa valdið því að
svæði sem áttu nú þegar í erfið-
leikum með að sinna íbúum eru
að fá enn fleiri einstaklinga inn á
sig sem þau ráða illa við.
Kínverjar áhrifamiklir í landinu
Kína kaupir um 90% af öllu kóbalti
sem framleitt er í Kongó og eru því
hagsmunir þeirra gífurlegir vegna
þess hversu mikilvægur málm-
urinn er fyrir alla raftækjafram-
leiðslu í landinu. Án kóbalts gætu
stórfyrirtæki á við Apple og Sam-
sung ekki framleitt vörur sínar þar
sem hann er nauðsynlegur í fram-
leiðslu á batteríium fyrir tækin
sem þeir framleiða. Þessi gífurlega
eftirspurn veldur því að kínversk
stórfyrirtæki hafa aukið áhrif sín
í landinu. Stærsta kínverska fyr-
irtækið, sem sérhæfir sig í kaup-
um á kóbalti í landinu, hefur lagt
fram gífurlega fjármuni til for-
seta landsins, Joseph Kabila. Þessi
stuðningur fyrirtækisins skilar sér
vel til baka.
Til dæmis sjá persónulegar
lífvarðasveitir forsetans um ör-
yggisgæslu á starfsstöðvum fyrir-
tækisins. Mörg dæmi eru um að
lífvarðasveitir forsetans séu not-
aðar af fyrirtækinu til að ógna og
jafnvel drepa smásala sem selja
fyrirtækinu kóbalt, allt til þess
að tryggja sér nægt framboð.
Samkeppnisaðilar eru engir þar
sem þessi sérstaka vernd hefur
skapað algjöra einokunarstöðu á
markaðnum og hafa samkeppnis-
fyrirtækin nánast horfið af mark-
aðnum. Kínversk yfirvöld hafa
einnig séð til þess að lána yfir-
völdum stórar fjárhæðir til að
tryggja góð pólitísk tengsl við rík-
isstjórn landsins.
Hvað er hægt að gera?
Gífurlegt magn af góðgerðarfé-
lögum eru starfrækt í Kongó til að
reyna að stöðva þá barnaþrælkun
og mannréttindabrot sem eiga sér
stað í landinu vegna framleiðslu á
þessum málmi og öðrum málm-
um. Það sem er hins vegar að gera
starf þeirra nánast óbærilegt er sá
stuðningur sem iðnaðurinn fær í
landinu vegna spillingar í kerfinu.
Þeir einu sem eru að græða á þess-
um verðmæta málmi virðast vera
spilltir stjórnmálamenn sem fá
fúlgur fjár frá fyrirtækjum sem skila
svo milljarða hagnaði ár hvert. Það
sem öll góðgerðarfélögin eru sam-
mála um er að alþjóðlegt reglu-
verk sé nauðsynlegt til að skylda
kaupendur að stunda harðara eft-
irlit með uppruna málma sem þeir
kaupa ásamt því að gefa alþjóða-
dómstólum vald til að lögsækja þau
fyrirtæki sem kaupa málma sem
hafa verið sóttir með því að notast
við barnaþrælkun. Þá minna þau
einnig neytendur reglulega á mik-
ilvægi þess að endurvinna raftæk-
in sín sem innihalda endurhlaðan-
legar rafhlöður. n
„Þessi gífurlegu
verðmæti sem
felast í kóbaltinu hafa
því miður ekki skapað
hagsæld fyrir landið
heldur vandamál sem
engar augljósar lausnir
virðast við. Óveðursskýin
virðast hlaðast upp.