Dagblaðið Vísir - DV - 30.11.2018, Side 50

Bækur og menning 30. nóvember 2018KYNNINGARBLAÐ
Tvær vinsælar og
stórfróðlegar frá
Háskólaútgáfunni
Í bókinni Á mörkum mennskunnar er fjallað um förufólk fyrr á öldum á Íslandi, fólk sem flakkaði um landið
og fékk húsaskjól hjá bændum. Gefið
er yfirlit um sögu og sérstöðu þessa
jaðarsetta hóps, fjallað um sögurnar
sem voru sagðar um flakkarana
og viðhorfin til þeirra. Oft líkist
förufólkið meira þjóðtrúarverum en
manneskjum í þessum sögum. Tekinn
er fjöldi dæma um einstaklinga
í hópnum sem gengu um sveitir
landsins á 19. öld og lífshlaup þeirra
skoðað nánar. Þannig er sagt frá
hörmulegu atlæti Stuttu-Siggu í
æsku, rifnum klæðum Jóhanns bera
og skringilegum leikþáttum Halldórs
Hómers sem fór á milli bæja og tók
að sér prestverk til skemmtunar.
Sérstakur kafli eða sagnaþáttur er
um Sölva Helgason sem hefur orðið
frægastur allra flakkara.
Bókin er fræðirit sem er skrifað
með það í huga að miðla fróðleik
og þjóðfræðilegri þekkingu til
almennings á aðgengilegan hátt.
Sjónarhornið í henni færist frá því
að vera í anda yfirlitssögu, yfir í
frásagnir þar sem einstaklingarnir
sjálfir eru í forgrunni. Þannig er
lífshlaup förufólksins sett í samhengi
við heildarmyndina sem verður um
leið fyllri og þéttari með einstökum
dæmum. Aðferðir þjóðsagnafræði
eru áberandi, en lesandinn fær líka
um nóg að hugsa og getur dregið
sínar eigin ályktanir.
Athyglinni er beint að viðhorfum til
förufólksins, sagnamyndun um fólkið
og samspil við þjóðtrúarhugmyndir.
Um leið er fjallað um óskráðar
reglur og kerfi í samfélaginu, t.d. um
gestakomur, gestrisni og samhjálp,
einkum á 19. öld þegar heimildirnar
verða fjölbreyttari. Lög og reglur um
flakk á þessum tíma gefa ekki sömu
mynd og birtist þegar sagnaþættir,
ævisögur og fleiri persónulegar
heimildir bændafólksins eru skoðaðar
til hliðsjónar, en ólíkir heimildaflokkar
bæta hver annan upp. n
Á mörkum mennskunnar – Sögur af sérkennilegu fólki
Höfundur: Jón Jónsson
Í náttúrunni má víða finna forvarnir gegn sjúkdómum og í þessari bók hafa hjónin Margrét Þorvaldsdóttir
og Sigmundur Guðbjarnason tekið
saman margvíslegan fróðleik um slíka
eiginleika jurta og ávaxta – Sigmundur
frá sjónarhóli vísinda og Margret í ljósi
sögunnar.
Í grænmeti og ávöxtum er að
finna fjölmörg efni sem styrkja varnir
líkamans gegn ýmsum sjúkdómum
og geta gagnast í baráttunni við
sýkla. Sigmundur fjallar um þennan
varnar- og lækningamátt og gefur
góð ráð. Hann greinir einnig frá þeim
hættum sem manninum stafar af
hormónatruflandi efnum sem berast
í líkamann með mat og snyrti- og
hreinlætisvörum.
Margret fjallar annars vegar um
uppruna og þróun læknisfræðinnar á
Vesturlöndum og hversu veglegan sess
jurtalækningar skipuðu lengst af innan
hennar. Einnig skoðar hún gamlar
íslenskar heimildir um jurtalækningar
en þær gefa til kynna að menn hafi
öldum saman búið yfir góðri þekkingu á
nytjum náttúrunnar hér á landi.
Margret Þorvaldsdóttir starfaði lengi
sem blaðamaður á Morgunblaðinu
og skrifaði einkum um neytendamál,
bæði neyslu- og heilsutengd, og
var þar með vikulega dálk um „rétt
dagsins“. Hún hefur áður gefið út tvær
matreiðslubækur.
Sigmundur Guðbjarnason nam
efnafræði við Tækniháskólann í
München og stundaði vísindastörf við
Læknaskóla Wayne State University
í Detroit. Hann byggði upp nám í
efnafræði við Háskóla Íslands og
rannsóknir í efnafræði, matvælafræði
og lífefnafræði við Raunvísindastofnun.
Sigmundur var rektor Háskóla Íslands
1985–1991. Því næst hóf hann
rannsóknir á lækningajurtum og
stofnaði sprotafyrirtækið SagaMedica
árið 2000 ásamt öðrum. n
Heilnæmi jurta og hollusta matar: Varnar- og
lækningamáttur jurtanna
Höfundar: Margret Þorvaldsdóttir og Sigmundur Guðbjarnason