Dagblaðið Vísir - DV - 30.11.2018, Qupperneq 72

72 MENNING 30. nóvember 2018
E
itraða barnið er skáldsaga
sem gerist í kringum alda­
mótin 1900 en talar þó
með áleitnum hætti inn í
nútímann og fellur vel inn í þjóð­
félagsumræðu síðustu missera:
Sagan lýsir því meðal annars
hvað konur voru varnarlaus­
ar fyrir kynferðisofbeldi á þess­
um tíma og fordómunum sem
þolendur slíkra brota gátu mætt,
en vekur um leið þá spurningu
hvort ástandið hafi breyst nægi­
lega. Kynferðisbrot eru í það
minnsta enn gífurlegt böl í nú­
tímasamfélagi. Í dag ríkir enn
fornaldarhugsunarháttur víða á
Vesturlöndum og árið 1900 var
til fólk með nútímalegan hugs­
unarhátt mannúðar og víðsýni
– þessa sér einmitt stað í þessari
prýðilegu skáldsögu.
Sagan gerist á Eyrarbakka
og í nærsveitum, á heima­
velli höfundarins, Guðmundar
Brynjólfs sonar. Hún rekur
spennandi sakamál þar sem
meðal annars koma fyrir tvær
nauðganir og barnsmorð.
Fléttan er býsna slungin og
lausnin vel hugsuð.
Í flestum góðum skáld­
sögum er persónusköpun­
in samt mesta hnossið og
það gildir svo sannarlega um
Eitraða barnið. Þetta er bæði
efnis þétt og persónumörg
saga miðað við aðeins tæp­
ar 200 síður. Aðalpersónurnar
eru sýslumannshjónin Eyjólf­
ur Jónsson og eiginkona hans
Anna Bjarnadóttir. Að öðrum
persónum ólöstuðum eru þau
eftirminnilegust, og á hæla
þeim kemur skítmennið Kár
Ketilsson. Sýslumaðurinn er í
raun veiklundað góðmenni en
eiginkonan er afar röggsöm,
með réttlætiskenndina í prýði­
legu lagi og dómgreindina
hnífskarpa. Þar sem bókin er
ekki lengri sér maður eftir þess­
um skemmtilegu persónum
að lestri loknum en góðu frétt­
irnar eru þær að við munum fá
að hitta þær aftur, því Eitraða
barnið er fyrsta bókin í þríleik
eftir Guðmund Brynjólfsson.
Við lifum skrýtna og þver­
sagnarkennda tíma á íslenskum
bókamarkaði: lesendum fer sí­
fellt fækkandi en nýjum og
spennandi höfundum fjölg­
andi. Guðmundur Brynjólfs­
son er reyndar ekki ungur mað­
ur en byrjaði fyrst að gefa út
árið 2009. Síðan hefur hver
skáldsagan rekið aðra auk þess
sem Guðmundur hefur verið at­
kvæðamikill í leikhússkrifum.
Þá hefur hann vakið athygli fyrir
umdeilda en afburðavel stílaða
blaðapistla.
Mér virðist Guðmundur sí­
fellt vera að brýna sín vopn og
ná ógnartaki á tungumálinu.
Eitraða barnið er bæði afar vel
stíluð og prýðilega uppbyggð.
Hún vekur tilhlökkun fyrir
næstu verkum höfundar. n
H
vers vegna fæst fólk
við listsköpun? Til að
gera sig ódauðlegt með
meistaraverki eða öðlast
skilning á lífinu? Eða er einhver
önnur ástæða? Til að græða
hjartasár? Kannski einmitt það
síðastnefnda, því sjaldan hef­
ur heilandi hlutverk listsköp­
unar opinberast undirrituð­
um með jafn áþreifanlegum
hætti og við lestur nýjustu bók­
ar Gyrðis Elíassonar sem ber
heitið Sorgarmarsinn. Þetta er
lokaverkið í þríleik sem hófst
með Sandárbókinni og var
fram haldið með Suðurglugg­
anum. Fyrsta bókin fjallar um
listmálara, önnur um rithöfund
og nú er komið að tónskáldi.
Allir eiga mennirnir það sam­
eiginlegt að halda inn í ein­
angrun í litlu þorpi og reynast
vera úr tengslum við annað fólk
og jafnvel sjálfa sig.
Aðalpersónan í Sorgar­
marsinum glímir við mikla
sorg, barnslát og yfirvofandi
sambandsslit. Enn fremur hvíl­
ir yfir honum skuggi ofbeldis­
fulls föður frá æskuárunum.
En kannski er villandi að segja
að hann glími við sorgina. Er
hann ekki frekar að flýja hana,
neita að horfast í augu við hana
og eigin tilfinningar? Maður­
inn fæst við tónlistarsköpun
með þeim hætti að hann verð­
ur hvarvetna fyrir hughrifum af
hljóðum í umhverfinu og pár­
ar lítil tónstef innblásin af þeim
með nótnaskrift í litla minn­
isbók. Listaverk einkennast af
reglu og samræmi, þau koma
reglu á óreiðuna sem virðist
blasa við í veröldinni og stund­
um í lífi okkar og tilfinningalífi.
Ekki er hægt að verjast þeirri
tilhugsun að með þessari sköp­
un sé sögupersónan að finna
sér athvarf frá glundroðanum í
eigin lífi.
Daglegt líf okkar er fullt af
smámunum sem eru okkur
kærir en okkur þykir ekki frá­
sagnarverðir: Minnisbókin
okkar sem við höldum upp á,
skrýtni kaupmaðurinn í litlu
búðinni sem við erum orðin
vön að sjá reglulega. Í verk­
um Gyrðis er athyglinni beint
að þessu smáa því þegar allt
kemur til alls þá er lífið fyrst
og fremst ofið úr smámunum.
Dramatíkin, angistin og sála­
rátökin mara síðan undir yfir­
borðinu án þess að vera nefnd
berum orðum.
Stílfimi Gyrðis Elíassonar
er rómuð og alþekkt en hefur
kannski aldrei risið hærra en
í þessum unaðslega texta þar
sem sorg, kímni og fegurð
mynda lágstemmda en afar
eftirminnilega hljómkviðu.
Sorgarmarsinn er kannski ekki
besta bók sem ég hef lesið en
hún er örugglega í hópi þeirra
bestu. Um leið er hún ein­
hvern veginn fullkomin – galla­
laus listasmíði. Hér ætti ekki að
hnika til orði. Það er hægt að
njóta þess að lesa hana aftur
og aftur eða grípa niður í henni
hér og hvar, njóta stílsnilldar­
innar og lesa ávallt eitthvað
nýtt úr úr textanum.
Þetta er lágstemmt og lát­
laust meistaraverk. n
Ágúst Borgþór Sverrisson
agustb@dv.is
Bækur
Sorgarmarsinn
Höfundur: Gyrðir Elíasson
Útgefandi: Dimma
164 bls.
Ágúst Borgþór Sverrisson
agustb@dv.is
Bækur
Eitraða barnið
Höfundur: Guðmundur S. Brynjólfsson
Útgefandi: Sæmundur
198 bls.
Ritdómur um Eitraða barnið:
Nútímaleg saga úr fortíðinni
Ritdómur um Sorgarmarsinn:
Tónlistin í hversdagsleikanum